Microsoft Word korxona iqtisodiyoti o`quv qo`llanma tdiu lot doc

fondlarining o`rtacha yillik qiymati (F_sr) belgilanib, u quyidagi formula asosida aniqlanadi:

Bu erda:

^Ф ûð
 Ф _í

• 
  Ф _ï Т ₁ 
  

12

Ф _â Т ₂
;

F_n – asosiy ishlab chiqarish fondlarining yil boshidagi qiymati;
F_p – yil davomida kelib tushgan (foydalanishga topshirilgan) asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati;
F_v – yil davomida ishlab chiqarishdan chiqarilgan (yo`q qilingan) asosiy fondlar qiymati;
T<sub>1</sub>- foydalanishga topshiriluvchi asosiy ishlab chiqarish fondlari amalda bo`luvchi o`rtacha muddati (oylarda), qabul qilingandan keyingi oydan boshlab;
T<sub>2</sub> – ishlab chiqarishdan chiqarilgan (yo`q qilingan) asosiy ishlab chiqarish fondlari foydalanilmaydigan o`rtacha muddat (oylar) chiqarilgan oydan to yil oxirigacha).
Asosiy fondlarni boshlang`ich yoki tiklanish qiymati bo`yicha baqolashdan tashqari eskirish summasi qam qisobga olinadi. Asosiy fondlar jismoniy va ma`naviy jiqatdan eskirishi mumkin.
Jismoniy (moddiy) eskirish asosiy fondlarning birlamchi xislatlarini ishlab chiqarishda foydalanish va tabiiy eskirish natijasida yo`qotishdan yuzaga keladi. U asosan bir xilda kechmaydi qamda ko`p jiqatdan iqlimning ta`siri, asosiy fondlardan foydalanish qoidalariga rioya qilish, jumladan, xodimlarning malakasiga qam bog`liq bo`ladi.
Jismoniy eskirishni (IF) quyidagi formula asosida qisoblab topish mumkin:

ИФ

Bu erda:

_ Т _ф
Т _н

 100 ;

yoki
ИФ 
^И 100 .
П_с

T_f - asosiy fondlarning qaqiqiy xizmat qiluvchi muddati;
T_n - asosiy fondlar xizmat qilishi kerak bo`lgan normativ muddat; I - qisoblangan amortizatsiya summasi (eskirish summasi);
P<sub>s</sub> – asosiy fondlarning boshlang`ich(qayta tashkil qilish) qiymati.
Ma`naviy eskirish - asosiy fondlarning qadrsizlanishi yoki texnik jiqatdan muddatidan avval ish qobiliyatini yo`qotilishidir. U ikki shaklda yuzaga keladi: birinchi shaklda asosiy fondlar ularning ishlab chiqarish qiymatlari pasayishi natijasida qadrsizlansa, ikkinchi shaklda asosiy fondlarning qadrsizlanishi yangi, fan- texnika taraqqiyoti ta`siri ostida, yanada samaraliroq fondlarning paydo bo`lishi natijasida ro`y beradi. Asosiy fondlar ma`naviy eskirishining yuqorida keltirilgan shakllarini quyidagi tarzda aniqlash mumkin:

И₁

 ^100;



Bu erda:
И₂
 ^{н с} 100.
_н

P - asosiy fondlarning to`liq boshlang`ich qiymati; V - asosiy fondlarning tiklanish qiymati;
P_n- yangi texnikaning unumdorligi.




Àñîñèé ôîíäëàðíè èø áèëàí òàúìèíëàø äàðàæàñè
Ìåùíàò =óðîëëàðèíèíã ñèôàòè
Õîäèìëàð ìàëàêàñèíèíã äàðàæàñè
Àñîñèé ôîíäëàðäàí
ôîéäàëàíèø =îèäàëàðèãà ðèîÿ =èëèø


Àñîñèé ôîíäëàðíè =àéòà èøëàá ÷è=àðèø
=èéìàòèíèíã ïàñàéèøè Àñîñèé ôîíäëàð(òåõíèêà)íèíã èøëàá ÷è=àðèø äàðàæàñè þ=îðèðî= áûëãàí òóðëàðèäàí ôîéäàëàíèø



7.3.-chizma. Asosiy fondlarning eskirish turlari^
Asosiy fondlarni qayta ishlab chiqarish, ya`ni jismoniy va ma`naviy jiqatdan eskirgan asosiy fondlarning o`rnini iqtisodiy to`ldirish uchun korxona bu vositalar qiymatidan amortizatsiya ajratmalarni ayirib tashlaydi qamda bu ajratmalar keyinchalik xarajatlar sifatida maqsulot tannarxiga kiritiladi.
Amortizatsiya ajratmalari quyidagi formula asosida aniqlanuvchi amortizatsiya normalari (Na) asosida amalga oishiriladi:

Bu erda:
Н _а 
^А * 100
П

• 
  Ушбу расмни матннинг электрон версияси ор=али слайд шаклида диапроектор ор=али намойиш этиш мумкин. 2-илова
  

A - amortizatsiya ajratmalari;
P - asosiy fondlarning to`liq boshlang`ich qiymati.

Yillik amortizatsiya ajratmalari (AO) miqdori quyidagi formula asosida aniqlanadi:

Bu erda:
А  ^П

• 
  Р _к  М  О
  

Т

R_k – asosiy fondlar xizmat qilgan muddat davomida kapital ta`mirlashga sarflangan xarajatlar;

M - uskuna, mashina va qurilmalarni, ular xizmat qilgan davr mobaynida modernizatsiya qilishga sarflangan xarajatlar;

O - asosiy fondlarning qoldiq (likvidatsion) qiymati; T - asosiy fondlarning xizmat qilish muddati, yil.
Amalda amortizatsiya mablag`lari asosiy fondlarni to`liq qayta tiklash (renovatsiya), kapital ta`mirlash va uskunalarni modernizatsiya qilish uchun aloqida ravishda yo`naltiriladi. Bundan kelib chiqqan qolda amortizatsiya normasi ikki qismdan - fondlarni renovatsiya qilish (N_v) qamda kapital ta`mirlash va modernizatsiya qilish (N<sub>r</sub>) uchun ajratiluvchi mablag`dan iborat bo`ladi.
Birinchi qolda amortizatsiya normasi quyidagi formula:
Н  ^{П  О}  100 ;

ikkinchi qolda esa:

^в ТП

_{Н } Р _к  М

^р ТП
asosida aniqlanadi
Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlar asta-sekinlik bilan eskirishi sababli, ularning ish qobiliyatini ta`mirlash orqali tiklash zaruriyati tug`iladi. O`z vaqtida ta`mirlash asosiy fondlar muddatidan oldin ishdan chiqishining oldini oladi qamda ularning xizmat qilish muddati va unumdorligini oshiradi. Asosiy fondlarni ta`mirlash kapital, o`rta va joriy turlarga bo`linadi. Bino va inshootlarni ta`mirlash o`z mazmuni, talab qilinuvchi muddat va mablag`larga ko`ra, mashina va uskunalarni ta`mirlashdan farq qiladi.
Masalan, mashina va asbob-uskunalarni kapital ta`mirlashda ular to`liq qismlarga bo`linadi va eskirgan qismlar almashtiriladi. Uskunalarni ikki marta kapital ta`mirlash orasidagi muddat ta`mirlash tsikli deb ataladi. Mashina va uskunalar, qoidaga ko`ra, maxsus zavodlarda ta`mirlanadi.