Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

K.K.Platonov shaxs tuzilishini turli tomonlariga aloqador 4 tuzilmaga ajratadi : 
1.Shaxsning axloqiy munosabatga yo’nalganlikni birlashtiruvchi ijtimoiy shartlangan osttuzilish.
 
Bu  osttuzilishga  aloqador  shaxsning  xislatlari  tabiiy  mayllarga  bevosita  bog’liq  bo’lmay,  tarbiyaviy 
yo’l bilan shakllantiriladi.  
2.Tajriba  osttuzilishi,  unga  ta'limiy  yo’l  bilan  egallagan  bilimlar,  malakalar,  ko’nikmalar, 
odatlar  kiradi.
  Ammo  bu  narsa  shaxs  qiyofasining  biologik  shartlangan  ta'siri  ostida  kechadi.  Ushbu 
ost tuzilish orqali shaxs insoniyatning tarixiy tajribasi bilan bog’liq bo’ladi. 
3.Shaxsning  individual  xususiyatlari  bilan  shartlangan  ba'zi  psixik  jarayonlar  kiritiladi.
  Bunda 
biologik shartlangan xususiyatlarining ta'siri aniqroq ko’zga tashlanadi. 
4.Biologik  shartlangan  osttuzilish  bo’lib,  biopsixik  xususiyatlarni  fazilatlar  temperament,  jinsiy 
va  yosh  xususiyatlar,  shuningdek,  insonning  patologik  o’zgarish  birlashtiradi
.  Bu  ost  tuzilish  mashq 
orqalishakllantiriladi.  
  K.K.Platonov  "shaxsning  tomonlari  va  uning  ost  tuzilishi"  tushunchalarini  sinonim  sifatida 
qo’llanilganligini  quyidagicha  izohlab  beradi:  shaxsning  moddiy  jabhalari  emas,  balki  funksional 
tomonlarining o’zaro ta'siri to’g’risida to’xtalish muhimdir". 
  V.S.Merlin  ham  shaxsning  tuzilishi  masalasiga  alohida  ahamiyat  bergan.  Uning  fikricha, 
shaxsning qismlarga ajratib talqin qilinmaydigan jabha bu uning xislatidir, ularning har biri muayyan 
yo’nalganlik  mohiyatini  mujassamlashtirgan  bo’lib,  shaxs  munosabatini  aks  ettiradi.  Shaxs  tuzilishi 
deganda  V.S.Merlin  bo’yicha  insonning  o’z-o’ziga,  o’zgalarga,  mehnatga  u  yoki  bu  munosabatni 
o’zida birlashtiruvchi shaxs xususiyat-larining tashkiliy aloqadorligini anglatuvchi "simptokomleks" - 

---

81 
 
ni  tushuniladi.  Tadqiqotchi  N.I.Raynvaldning  fikricha,  shaxsning  tuzilishi  va  uning  har  bir  qiyofasi 
(timsoli) uch mezon asosida tahlil qilinishi lozim: 
1.Orientirovka darajasi va anglanganlik xususiyati; 
2.U yoki bu ehtiyojiy holatlarni harakatlantirishning xususiyati hamda tashkiliyligi; 
3.Insonning emosional irodaviy bilishga oid sifatlarini namoyon bo’lishining jadalligi, jiddiyligi 
va zo’riqishi va boshqalar  
 
 
  N.I.Raynvaldning izohlashicha, faollikning  regulyasiyasida psixik funksiyalarni umumlashgan 
guruhlashtirish  uch  o’lchovli  (mezonli)  tasnifi  aql  (intellekt),  hissiyot  (emosiya)  va  iroda  mohiyati 
zimmasiga  tushishi,  shaxs  tuzilishini  temprament,  xarakter  va  qobiliyatlarga,  ikkinchi  tomondan  esa 
ekstroversiya, introversiya omillariga ajratilishiga barham beradi. 
  N.I.Reynvaldning ushbu yondashuvi A.R.Luriyani miya faoliyatining uch blokli rolli tasnifiga 
bevosita mos tushadi, chunonchi aql (intellekt) ko’p qollarda informasion blok orqali amalga oshadi, 
iroda  (tashkililik)  programmalashtirish  bloki  bilan  bog’liq,  xilma-xil  emosional  holatlar  (hissiyot) 
yuzaga kelishining negizida "energetik" blok yotadi.  
  Aql,  hissiyot,  iroda  va  ularni  ro’yobga  chiqaruvchi  miyaning  bloklari,  harakatlantiruvchilarni 
emas,  balki  o’zaro  o’zviy  bog’liq  bo’lgan  insonning  atrof-muhitga  nisbatan  munosabatining  uch 
tomonini anglatadi. Keltirilgan fikr mulohazalardan shuni xulosa qilish mumkinki, shaxsning tuzilish 
tarkibi,  uning  o’ziga  xos  individual  xususiyatlari  bilan  belgilansa,  ayrim  olimlar  tomonidan  tashqi 
ob'ektiv omillar asosida yuzaga kelishi ko’rsatib o’tilgan.