Microsoft Word kasbiy psixologiya \355.\355.\355

(mustaqil  o’zlashtirish)  nazariyasidir.  Mazkur  nazariyaga  binoan  shaxsning  hayoti  va  uning 
voqelikka  nisbatan  munosabati  ko’pincha  ko’nikmalarni  egallash,  bilimlarni  o’zlashtirishdan  iborat 
bo’lib, uning samarasi qo’zg’atuvchini o’zluksiz ravishda mustahkamlab borilishining mahsulidir. Bu 
nazariyaning tarafdorlari E.Torndayk va B.Skinnerlar hisoblanadi. 
  K.Levin  tomonidan  tavsiya  qilingan  "fazoviy  zarurat  maydoni"  nazariyasipsixologiya  fani 
uchun (o’z davrida) muhim ahamiyatni kasb etadi. K.Levinning nazariyasiga ko’ra, individning xulqi 

---

72 
 
(xatti-harakati)  psixologik  kuch  vazifasini  o’tovchi  ishtiyoq  (intilish)  maqsadlar  bilan  boshqarilib 
turiladi, va ular fazoviy zarurat maydonining ko’lami va tayanch nuqtasiga yo’naltirilgan bo’ladi. 
  Psixologiyada  psixogenetik  yondashish  ham  mavjud  bo’lib,  u  biogenetik,  sosiogenetik 
omillarning qiymatini kamsitmaydi, balki psixik jarayonlar taraqqiyotini birinchi darajali ahamiyatga 
ega,  deb  hisoblaydi.  Ushbu  yondashuvni  uchta  mustaqil  yo’nalishga  ajratib  tahlil  qilish  mumkin, 
chunki ularning har biri o’z mohiyati, mahsuli va jarayon sifatida kechishi bilan o’zaro tafovutlanadi. 
  Psixologiyaning  irrasional  (aqliy  bilish  jarayonlaridan  tashqari)  tarkibiy  qismlari  bo’lishi 
emosiya, mayl va shu kabilar yordamida shaxs xulqini tahlil qiluvchi nazariya psixodinamika deyiladi. 
Mazkur nazariyaning yirik namoyondalaridan biri amerikalik psixologE.Eriksondir. U shaxs rivojini 
8 ta davrga ajratadi va ularning har qaysisi o’ziga xos betakror xususiyatga egaligini ta'kidlaydi.  
  Kognitiv yo’nalishning asoschilari qatoriga J.Piaje, J.Kelli va boshqalarni kiritish mumkin. 
  J.Piajening  intellekt  nazariyasi  ikkita  muhim  jihatga  ajratilgan  bo’lib,  u intellekt  funksiyalari 
va intellekt davrlari ta'limotini o’z ichiga hamrab oladi. Intellektning asosiy funksiyalari uyushqoqlik 
(tartiblilik)  va  adaptasiya  (moslashish,  ko’nikish)  dan  iborat  bo’lib,  intellektning  funksional 
invariantligi deb yuritiladi. 
  Sobiq  sovet  psixologiyasida  shaxsning  rivojlanishi  muammosi  L.S.Vigotskiy,  P.P.Blonskiy, 
S.L.Rubinshteyn, A.N.Leontev, B.G.Ananev, L.I.Bojovich singari yirik psixologlarning asarlarida o’z 
aksini topa boshlagan. Keyinchalik bu masala bilan shu?ullanuvchilar safi kengayib bordi. Xuddi shu 
boisdan  shaxsning  tuzilishi,  ilmiy  manbai,  rivojlanishning  o’ziga  xosligi  bo’yicha  yondashuvda 
muayyan  darajada  tafovutga  ega.  Hozirgi  davrda  shaxsning  rivojlanishi  yuzasidan  mulohaza 
yuritilganda  olimlarning  ilmiy  qarashlarini  muayyan  guruhlarga  ajratish  va  undan  so’ng  ularning 
mohiyatini ochish maqsadga muvofiq. Ontogenezda shaxs taraqqiyotini bir necha bosqichlarga ajratish 
va  ularning  har  biriga  alohida  ilmiy  psixologik  ta'rif  berish  nuqtai-nazaridan  yondashishni  quyidagi 
nazariya  va  yo’nalishlarini  ko’rsatib  berish  mumkin.  Jumladan,  rivojlanishdagi  inqirozga