Microsoft Word kartografiya doc

13-rasm.
Xofizu Abru tuzgan dun
ё
kartasi. 
Bu orol Evropada to XIX asrgacha kartografiyada qwllanilib, Ferro meridiani deb yuritilgan. U h’ozirgi 
Grinvich meridianidan 17
0
40‘ g’arbdagi Kanar orollarining eng chekkasidagi oroldir. 
Beruniy h’am shu meridiandan h’isobni boshlagan. Ulug’bek jadvalida koordinatalar Xolidot orollaridan 
h’isoblangan va h’ozirgi Grinvichdan 23
0
farq qiladi. Sharq adabi
ё
tida Xolidot va Saodat orollarini 
chalkashtirib yuborilishi h’am mumkin degan fikrlar ywq emas – deb 
ё
zadi H.Hasanov. Hatto XIX asrda h’am 
boshlag’ich meridian aniq emas edi, ispanlar boshlang’ich meridianni Ferro orolidan, inglizlar Grinvichdan, 
frantsuzlar Parijdan, Rossiyada Pulkovodan wlchaganlar. Wrta asrlarda h’am ah’vol shunday bwlgan bwlishi 
h’am mumkin.

---

25
14-rasm.
Bosh meridianlarning joylashish sxemasi. 
Ulug’bek davridagi ilm-fanning rivojlanishi twg’risida gap borganda, uning shogirdi Ali Qushchi 
Samarqandiy yasagan Dun
ё
kartasini va Samarqanddagi Ulug’bek rasadxonasida turgan Er shari globusini 
aytib wtish lozim.
XVI asrda Wrta Osi
ё
geografiyasi va kartografiyasiga malum darajada h’issa qwshgan olim va 
say
ё
h’lardan Zah’riddin Muh’ammad Bobur (1483-1530), toshkentlik Muh’ammad Mirzo (1499-1551), 
Mah’mud G’ijduvoniy (XVI asrning birinchi yarmi), Wtamish h’oji va Sulton Balxiylarning nomlarini aytib wtish 
zarur. Bu olim va say
ё
h’lar bevosita kartografik asar yaratmasalarda, geografik nomlarni aniqlab, ularni 
joylashgan wrni h’aqida malumot berganlar va kartada tasvirlaganlar. Masalan, Bobur asarlaridagi geografik 
nomlarni qozoq olimi Ch.Valixonov kartaga tushirgan. 
Xoji Yusuf globusi.
XI asrlarda Beruniy tomonidan yasalgan Er shari globusi va Ulug’bek 
rasadxonasida turgan globus twg’risida yuqorida aytib wtgan edik. Lekin Sharqda undan boshqa globus 
yaratilgani malum emas. Biroq shuni aloh’ida aytib wtish kerakki, Sharq geograflari va say
ё
h’lari tomonidan
h’ar xil mazmundagi kartalar tuzilgan. Samarqanddagi Wzbekiston xalqlari tarixi va madaniyati muzeyida XIX 
asrning 80-yillarida xwjandlik marifatchi Xoji Yusuf Mirfa
ё
zov tomonidan yasalgan globus bor. Uning bwyi 
117 sm, Er shari aylanasi uzunligi esa 160 sm. Masshtabi 1:25 000 000 bwlib, 1 sm. da 250 km. ga twg’ri 
keladi. Globusda meridian va parallellar qora rangda, tropik chiziqlar qizil rangda tasvirlangan. Bosh meridian 
Afrikaning eng g’arbidagi Yashil burin orollaridan boshlangan, yani Ferro oroli meridiani asos qilib olingan 
(Bu orol 1884 yilgacha Evropada bosh meridian h’isoblangan). Shuningdek Beruniy davrida h’am 
boshlang’ich meridian shu oroldan wtgan. Globusda yirik 
ё
zuvlar wyib 
ё
zilgan, unda yashil, qizil va boshqa 
ranglar h’am berilib, mingga yaqin geografik nomlar kwrsatilgan. Globusda ekvator atrofi 12 burjga bwlinib, 
h’ar biri rangli rasmlar (sher, qwy, qisqichbaqa, cha
ё
n, baliq, h’wkiz va boshqalar) bilan bezatilgan. Umuman, 
globus geografik va kartografik jih’atdan twla malumot beruvchi ilmiy asar desa mubolag’a bwlmaydi. Uning 
muallifi Xoji Yusuf Mirfa
ё
z wg’li 1842 yilda Xwjandda tug’ilgan va diniy maktabda wqib, 13 
ё
shida 
Arabistonga borib 7 yil yashab arab va yunon tillarini wrgangan. U Misr, Yunoniston va Suriyada bwlgan. U 

---

26
ikkinchi marta Suriya, Misr, Jazoir swngra 
İ
taliya, Frantsiya, 
İ
spaniya, Rossiya (Moskva, Peterburg, Odessa) 
va Turkiyada bwlgan. 
1929 yilda Xoji Yusuf Xwjand shah’rida vafot etgan.