|
Yer egaligi. Xususiy yer egaligining taraqqiy etishi. I asrda
yerga egalik, xususiy mulkchilik va yer egasining mulkiy daxlsizligi
saqlanib qoldi. Birovning yerini nohaq o‘zlashtirish jinoyat hisoblanar
va buning uchun katta jarima solingan. Yer egasi o‘zi ishlashi yo yerni
ijaraga berishidan qat'i nazar, yer egasi hisoblangan. Guptalar davrida
yer sotilishi va olinishiga oid yorliqlar paydo bo‘ldi. Davlat yer
egalarini muhofaza etar, jamoa xususiy yer egalari ko‘payishiga qarshi
bo‘lsa ham, ular ixtiyoridagi yerlar kengayib bordi.
226
Bu davrda yerni ijaraga berish keng tarqaldi. Ba'zi ijaradorlar
bora-bora yer sohiblariga mute' bo‘lib qolardilar.
Hunarmandchilik. Bu davrda hind degrez va misgarlari mamlakat
ichida ham, tashqarisida ham mashhur edilar. V asrda ular balandligi
7 metr, og‘irligi 6 tonnali temir ustun bunyod etganlar. Oradan bir
yarim ming yil o‘tganiga qaramay, uning biror yeri na zanglagan, na
yemirilgan. Uni tayyorlash siri hozirgacha ma'lum emas.
O‘sha vaqtlardayoq oltin, mis, qo‘rg‘oshindan turli bejirim
buyumlar yasash yo‘lga qo‘yilgan. Shoh ixtiyorida maxsus temirchi
va qurolsozlar bo‘lgan. Ular davlat nazoratida turganlar. Shuningdek,
konlar, qurol ishlab chiqarish ham uning tasarrufida edi. Qurol
yasashda yunon-rim hunarmandlari tajribasidan foydalanilgan. Biroq
ko‘plab temirchilar faqat mahalliy an'analarga tayanib ish yuritardilar.
Ular chiqargan mahsulotlar a'lo sifatli bo‘lgani uchun chet
mamlakatlarda ham xaridorgir edi. Temir va po‘lat hatto Afrika
portlarida ham sotilar, zargarlik buyumlari esa Hindistondan yiroqda
ham qadrlangan.
Taksilada chet el hunarmandlari yasagan buyumlar topilgan.
To‘qimachilik, ayniqsa, ip - gazlama xaridorgir bo‘lib, xorijda ham
unga talab katta bo‘lgan. Bu davrda hunarmandlar uyushmalari -
shrenlar yanada rivoj topdi
1
. Ularning nufuzi ancha baland bo‘lib,
hukumat ularni o‘z tasarrufiga olishga intilardi. Ular xususiy shaxslar
bilan Shartnomalar tuzar, hukmdorlar bilan bitimlar imzolar edilar.
Ularning badavlatlari buddaviy rohiblarga sovg‘a-salom berar,
ibodatxonalar bunyod etardilar. Arxeologiya qazilmalari jarayonida
ularning shaxsiy muhrlari topilgan.
Savdo. Bu davrda savdo tez rivojlandi. Guptalar hukmronligi
davrida ochilgan yo‘llar tashqi va ichki savdoni kengaytirishda muhim
ahamiyatga ega bo‘ldi. Hind va Gang daryolari bo‘ylab savdo
kemalari qatnar edi. Gang vodiysi asosiy savdo markazlaridan biri
bo‘lib, bu yerdan mamlakatning barcha burchaklariga yo‘llar o‘tgan.
Bu markazlardan g‘arbda Goxarukachgxa, Hind deltasi, Patala,
shimoliy-g‘arbiy Pugikalavata va Sharqda Tampalipti, Gang vodiysida
Varanasi, Kaushambi, Pataliputralar joylashgan edi. Savdo kemalari
Bengal ko‘rfazidan janubga yo‘l olganlar. Shimoldan jun matolar,
1
Немировский А.И. История Древнего мира. В 2-х частях. Античност. М.,
«Владос», 2000.
227
janubdan esa qimmatbaho tosh va ziravorlar, Sharqdan metall va ipak,
g‘arbdan gazmol va yilqi keltirilgan. Sind va Araxosiya otlari bilan
nom chiqargan. Kushon va guptalar davrida tashqi savdoning gurkirab
rivojlanishiga hukmdorlarning atrofdagi mamlakatlar nazarida katta
nufuzga egaligi sabab bo‘ldi.
Qadimgi hindlar mohir dengizchi bo‘lib, musson shamollaridan
ustalik bilan foydalanganlar. Bu mintaqada Rim imperiyasi savdo
yo‘nalishlarini belgilab turgan. U Hindistondan ko‘plab mahsulot
xarid qilish bilan birga, bu yerda o‘z savdo shahobchalarini ham
tashkil etgan. Ayniqsa, Arikamedu (hozirgi Patucheri yaqini)da ana
shunday shahobchalar mashhur edi. Arxeologlar bu yerdan Rim
tangalari, oyna va amforalarni topdilar. Bu davrda Avgust va Troyan
kabi imperatorlar huzuriga hind elchilari jo‘natilgan. G‘arbda hind
dorivorlari, upa-eliklar katta shuhrat qozongan edi. Hindistondan fil
suyagidan yasalgan qimmatbaho buyumlar va tilla taqinchoqlar ham
uzoq o‘lkalarga olib ketilgan. Bundan tashqari, musiqa va raqs
san'atini o‘rgangan joriyalar savdosi ham yo‘lga qo‘yilgan.
Hindistonning Uzoq Sharq va G‘arb bilan aloqalarini yo‘lga
qo‘yishda Buyuk Ipak yo‘lining ahamiyati juda katta edi. Savdo ishida
shren nomini olgan birlashmalar faoliyat ko‘rsatgan.
Buddizm tanazzuli va hinduizm. Guptalar va ulardan keyingi
davrlarda budda dini o‘z ta'siri va ahamiyatini asta-sekin yo‘qota
boshladi. Buddaviy ibodatxonalar xarobaga aylanib, kohinlar ham
e'tibordan chetda qola boshladilar. Buddizm shimolda va
Kashmirdagina o‘z mavqyeini saqlab qolib, Gang vodiysida vishnu va
shiva dinlari taraqqiy etdi. Natijada mamlakat hududida yangi din -
hinduizm vujudga kelib rivojlandi. Shimolda saqlanib qolgan budda
dini ham tobora hinduizm bilan qo‘shilib, yagona dinga aylandi.
Yangi din jamiyatda tez tarqaldi. Ibodatxonalarda hind ma'budalari
qad ko‘tardi.
Hinduizmning ikki asosiy yo‘nalishidan biri vishnuizm bo‘lib, u
mauriylar davridayoq tarkib topgan edi. Guptalar davrida bu din yana
ham taraqqiy etdi. Bunda yana bir ma'bud - Krishnaga e'tiqod qilina
boshlandi. Mazkur diniy ta'limotning boshqa dinlardan farqi - uch
ma'budaga birday ibodat qilinishida edi. Bu «uchlik» hindularda
228
Do'stlaringiz bilan baham: |
