Microsoft Word jahon dinlari услубий doc

Shamanizm («shaman» so’zining tungus tilidagi ma’nosi – «sehrgar»). Sehrgarlik 

(afsun, magiya) real natijalar olish uchun ilohiy kuchlarga ta’sir etish maqsadida 

amalga oshiriladigan rituallar – urf-odatlar majmuasidir. U totemizm va animizm bilan 

bir vaqtda paydo bo’lib, unga ko’ra uning vositasida kishilar o’z totemlari, ota-

bobolarining ruhlari bilan xayolan bog’lanishni amalga oshirib kelganlar. Shamanizm 

qadim o’tmishda paydo bo’lib, minglab yillar davomida saqlanib kelgan va tabiiyki, 

---

 

14

muntazam rivojlanib borgan. Odatda, afsungarlik urf-odatlari bilan maxsus odamlar – 

shamanlar, afsungarlar shug’ullanganlar. Shunday qilib, urug’chilik jamiyatining 

tashkil topish jarayonida ibtidoiy odamlarning ongida dastlabki diniy ko’rinishlarning 

keng, aniq, tartibli majmuasi ishlab chiqildi. Demakki, diniy tasavvurlar odam 

hayotining bo’linmas, hattoki asosiy qismi bo’lib qoldi. Jamiyat va tabiat qonunlarini, 

albatta, o’sha dunyo kuchlari boshqaradi. Shuning uchun jamoa yaxshi yashayman 

desa, ozuqalar bilan ta’minlangan, kimningdir tomonidan himoyalangan bo’lishni 

istasa, birinchi vazifasi u o’sha g’ayritabiiy kuchlarni juda ham hurmat qilishi kerak 

edi. Dunyo haqidagi bu tasavvurlar vaqt o’tishi bilan takomillashib bordi va insoniyat 

hayotida uzoq vaqt o’z ta’sirini o’tkazib keldi.  

Fetishizmning unsurlari hozirgi davrda ham xalqlarning urf-odat va e’tiqodlarida 

saqlanib qolgan. Masalan, turli haykallar, suratlar, tumor, ko’zmunchoq va turli 

ramzlar bunga yorqin misoldir.  

3. Markaziy Osiyo xalqlarining shakllanishi tarixining murakkab va o’ziga xos 

tomonlari mavjuddir. Bu hudud xalqlarining dastlabki manzilgohlari Farg’ona vodiysi  

tosh davrida – eramizgacha bo’lgan 1 mln.- 500 minginchi yillarda vujudga kela 

boshlagan. Quyi paleolit davridayoq  bu yerlarda (Тeshiktosh, Sherobod va bosh.) 

ma’naviy madaniyatni shakllanganliginiifoda etuvchi qoyalarga o’yib tasvirlangan 

rasmlar, xaykaltaroshlik paydo bo’la boshlaydi. Inson, o’simlik va hayvonlarning 

ramziy ifodalarini hayoliy tarzda o’zaro biriktirgan, uyg’unlashtirgan bu badiiy asarlar 

voqelikni inson tomonidan haqiqiy va hayoliy o’zlashtirishni o’zida ifoda etish bilan 

birga diniy qarashlarni ham vujudga kela boshlaganini ham bildiradi. 

Neolit davrida “muqaddas” hayvonlarga, ona–xudoga bag’ishlangan haykallar, toat-

ibodatlar, diniy marosimlar bilan bog’liq buyumlar paydo bo’la boshlaydi. 

Тalabalarga sinkretizm tushunchasi haqida ma’lumot berish maqsadga muvoffiqdir. 

Sinkretizm – yunon tilidan olingan so’z bo’lib, hodisalarning dastlabki, bir-biridan 

ajralmagan, qorishiq holatini anglatadi. Sinkretizm qadimgi odamlarning tafakkurini 

ham uzluklilik va uzluksizlik tabiatini, uni aniq buyum va narsalar orqali ifoda 

etilishini ham bildiradi. Тotemistik, animistik diniy qarashlar shular jumlasidandir. 

Dinning qadimgi shakllariga ona xudo – Onaxit bilan bog’liq tasavvurlar ham kiradi. 

Ona xudo hosildorlikning, mo’l-ko’lchilikning ramziy ifodasi, oila o’chog’ining, yosh 

avlodning homiysi ham hisoblangan. O’zbeklardagi Anbar ona, qirg’izlardagi Umon 

enelar shular jumlasiga mansubdir.