Microsoft Word итисодий статистика-лотин doc

1.
 
Aholi turmush darajasi ko‘rsatkichlari va ular 
 statistikasining vazifalari 
 
Aholi turmush darajasi murakkab iqtisodiy-ijtimoiy jarayon bo‘lib, juda 
ko‘p ko‘rsatkichlar bilan ifodalanadi. Aholining turmush darajasi birinchi navbatda 
ularning hayot kechirish uchun zarur bo‘lgan tovar-moddiy ne’matlar va 
ko‘rsatilgan xizmatlar yig‘indisini jon boshiga, bir oilaga to‘g‘ri kelishi bilan 
o‘lchanadi. Mamlakat miqyosida (makrodarajada) aholi turmush darajasi yalpi 
ichki mahsulotning aholi jon boshiga to‘g‘ri kelishi ko‘rsatkichi bilan ifodalanadi. 
Bu ko‘rsatkich bo‘yicha Yevropadagi iqtisodiy rivojlangan mamlakatlar, AQSH va 
Yaponiya mamlaktlari dunyoda oldingi o‘rinlarda turadi. Ma’lumotlarga qaraganda 
1995 yilda YAMM (yalpi milliy mahsulot) aholi jon boshiga Lyuksemburg 
davlatida – 41210 AQSH dollari, Shveysariyada - 40630, Yaponiya – 38420, 
AQSH – 24750 AQSH dollariga to‘g‘ri kelgan (Yo Abdullayev Statistika 
nazariyasi. T.: O‘qituvchi, 2002, 576-578 betlar). Bu ma’lumotlarni «Chet El 
iqtisodiyoti almanaxi», T.: «Fan» 2003 yil ham tasdiqlaydi. Shu bilan birga 
dunyoda iqtisodi juda qaloq mamlakatlar (Afrikadagi juda ko‘p mamlakatlar) ham 
ko‘p. Ular iqtisodiyotining qaloq bo‘lishiga ko‘p yillar mustamlaka bo‘lishi 
(Yevropa mamlakatlariga qaram edi), mamlakat ichidagi ko‘p yillik urushlar va 
boshqalar sabab. 
O‘zbekiston iqtisodiyoti yildan-yilga yuqori suratlar bilan rivojlanmoqda. 
Bu o‘z navbatida aholini ish bilan ta’minlash, hamda ko‘proq tovar-moddiy 
boyliklar ishlab chiqarishga olib keladi. Natijada aholi turmush darajasi yaxshilana 
boradi. 
Aholining turmush darajasi eng avvalo oladigan daromadlariga bog‘liq. 
Aholining daromadlari asosini mehnat haqi tashkil etadi. Respublika Prezidenti 
I.A. Karimov formoni bilan mamlakatimizda ish haqi bir necha bor oshirilmoqda. 
2005 yil 1 oktyabrdan boshlab ish haqi miqdori 1,2 marta oshirildi va minimal ish 
haqi 9400 so‘m belgilandi. 
Aholi daromadi iste’mol tovarlari va xizmatlarga sarflanadi. Demak 
daromadiga to‘g‘ri keladigan iste’mol tovarlari va xizmatlar aholi turmush 
darajasiga ta’sir etadi. Bu esa o‘z navbatida narx va uning o‘zgarishiga bog‘liq. 

---

106 
Demak aholi jon boshiga to‘g‘ri keladigan iste’mol tovarlarining natural 
miqdorlari aholi turmush darajasini real ifodalaydi. 
Lekin yuqoridagi ko‘rsatkichlar aholi turmush darajasini ifodalovchi miqdor 
ko‘rsatkichlardir. Muhumrog‘i aholi turmush darajasini ifodalovchi ijtimoiy, 
madaniy-ma’rifiy ko‘rsatkichlardir. Ularga quyidagilar kiradi: 
•
aholining uy-joy bilan ta’minlanganligi – bir kishiga yoki bir oilaga 
to‘g‘ri keladigan turar-joy maydoni, m
2
bilan o‘lchanadi; 
•
aholining sog‘ligini himoya qilish – 10 000 kishiga to‘g‘ri keladigan 
(prodesimill) shifoxonalar soni va undagi o‘rinlar, vrachlar va shu kabi 
ko‘rsatkichlar bilan ifodalanadi; 
•
ta’lim va maorif sohalari bilan ta’minlanganligi: maktabgacha tarbiya, 
o‘rta maktab, kasb-hunar kollejlari, oliy o‘quv yurtlari soni va ulardagi o‘quvchilar 
soni bilan o‘lchanadi; 
•
madaniy – ma’rifiy jihatdan ta’minlanganligi – kutubxona, kinoteatr, 
teatrlar va boshqa madaniy - ma’rifiy sohalar soni va boshqa ko‘rsatkichlar bilan 
ifodalanadi. 
Statistikaning asosiy vazifasi aholining turmush darajasini ifodalovchi bu 
ko‘rsatkichlari holatini va qanday o‘zgarayotganligini o‘rganishdir.