Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

 
IQTO’ (ko‘pligi iqta’ot; aqta’a fe’lidan - "kesmoq", "taqsimlab bermoq")- ma’lum 
hududdan xiroj olish huquqini davlat tomonidan biror shaxsga berilishi. Yer bo‘lib 
berishlar Muhammad (sav) hayotliklari davrida ham qayd etilgan va ayniqsa Usmon (ra) 
davrida (644-656) keng tarqalgan. Odatda davlatga qarashli egasiz va tashlandiq yerlar 
merosiy va musodara qilish huquqi bilan biror kishiga xususiy mulk (muqta) tariqasida 
berilgan. Bu er uchastkalari qati’a deb atalib mulkka o‘xshash bo‘lgan, in’om etish 
hodisasining o‘zi esa iqto’ deb atalgan. Aksariyat hollarda muqta’ (muqtadorlar) yerga 
o‘zlari ishlov bermaganlar, balki yerni o‘sha joydagi ijaradorlar bilan qo‘shib olganlar 
yoki sugorishga mablag‘ sarflab, o‘zlashtirilgan yerni ijaraga berganlar. Muqta’ yerdan 
ushr to‘lagan, unga yer solig‘i deb emas balki zakot sifatvda qaralgan. Haqiqiy, mumtoz 
I.da, ya’ni xiroj olinadigan yer berilgan takdirda, muqta’ xiroj bilan ushr o‘rtasidagi 
farqni o‘z foydasiga olgan. Ilk fiqhshunoslar (Yahyo ibn Adam, Abu Yusuf) faqat ana 
shunday I. shaklini biladilar. 
Mo‘g‘ullar davrida I. istilohi rasmiy suratda ishlatilmasdan, uning o‘rniga suyurg‘ol -
merosiy qilib berilgan yer mulki va tuyul (tiul) - vaqtinchalik yoki umrbod muddatga 
berilgan yerni anglatuvchi istiloxlar ishlatila boshlangan.