Microsoft Word islom ensik ziyouz com doc

AHLI SUNNA val JAMOA -musulmonlarning asosiy va jumhur ommasi e’tiqod va amal 
qilib kelayotgan akddaviy va mafkuraviy mazhablarning jamlama nomi. Islomning 
dastlabki davrlarida boshqa mazhab va oqimlar kabi A.S.val J. ham bo‘lmagan. Birinchi 
hijriy asrning birinchi yarmi oxirlarida turli siyosiy sabablarga ko‘ra, musulmonlar safida 
ajralish paydo bo‘ldi. Avval xorijiylar toifasi, keyinroq shia va b. musulmonlar 
ommasidan ajrab chiqtsilar. Ularga o‘ziga xos nomlar berila boshladi. Har tomon o‘zining 
haqligani isbot qilish uchun o‘z fikrini, yo‘nalishini himoya qilib chiqqan, shu tariqa har 
guruhning o‘ziga xos aqidasi shakllana boshlagan. Boshqa firqalar ajralib chiqqach, 
qolgan musulmonlarning asosiy ommasi A.S.val J. deb atala boshlangan. Bu nomda 
Payg‘ambar (sav)ning sunnatiga amal qilish va musulmonlarning asosiy ko‘pchilik 
jamoasi ma’nolari aks etgan. Shuning uchun ham A.S.val J. ulamolari boshqa 
toifalarning hammasi bilan tortishganlar va ularning xato fikrlarini tanqid qilganlar. 
Avvalgi aqidaviy tortishishlar faqat Qur’on va hadis asosida bo‘lgan. Bu ma’noda hazrati 
Ali, Abdulloh ibn Abbos kabi sahobalar xorijiylarning boshliqlari bilan olib borgan bahs va 
tortishuvlari A.S.val J.ning dastlabki dalil keltirish urinishlari bo‘lgan. Keyingi avlod 
musulmonlari ichidan Hasan Basriy va uning hamfikrlarini keltirish o‘rinlidir. A.S.val J.ga 
mansublikni bildiruvchi asosiy belgilar quyidagilardir: dastlabki to‘rt xalifa (Abu Bakr, 
Umar, Usmon va Ali) hokimiyati qonuniy ekanligini tan olish, oltita hadis to‘plami (al-
Buxoriy, Muslim, at-Termiziy, Abu Dovud, an-Nasoiy, Ibn Moja to‘plamlari)ni sahih 
(ishonchli) deb bilish, to‘rt diniy-huquqiy mazhab - hanafiylik, molikiylik, shofi’iylik, 
xanbaliylikdan biriga mansub bo‘lishdan iborat. Islom davlatlari hududlarining kengayib 
borishi turli din, toifa, mazhab va mafkura tarafdorlarining musulmon bo‘lishi oqibatida 
aqidaviy masalalar yana ham murakkablashib ketdi. Buning ustiga turli tomonlardan 
musulmonlar aqidasini buzishga urinish va tanqid qilish ham avj oldi. Ana shunday 
murakkab holat A.S.val J. aqidasi va fikrlarini ilmiy asosda jamlash va tartibga solishni 
taqozo etdi. Bu ishni musulmon olamining mashriq tomonida Abu Mansur al-Moturidiy 
as-Samarqandiy va ikkinchi tomonida Abul Hasan aya-Ash’ariy uddaladilar. A.S.val 
J.ning aqidaviy masalalari o‘sha ikki olim shaxsiga nisbat berilib (ash’ariylar, 
moturidiylik) deb nomlanadigan bo‘ldi. A.S.val J. faqatgana aqida bobida emas, balki 
boshqa sohalarda ham o‘ziga xos mazhablarni birlashtirgan. A.S.val J.ning o‘ziga xos 
tafsir maktabi ham bor. Ularning mashhur tafsirlari jumlasiga Abu Mansur al-
Moturidiyning "Ta’vilotu ahli sunna", Abul Barakot Nasafiyning "Madorikut Tanziyl", 
Ismoil Haqqiyning "Ruhul Bayan" tafsirlari va b. kiradi. A.S.val J.ning o‘ziga xos hadis 
sharhi maktabi ham yuzaga kelgan. Bu maktabning yirik namoyondalari ichida 
Asqaloniy, Badriddin Ayniy, Ali Qori kabilar bor. Shunga o‘xshash islomiy ilmlarning 
barcha sohalarida A.S.val J.ning o‘z maktablari bor. 20-a. oxirida islomning dunyodagi 

---

Islom Ensiklopediyasi