Microsoft Word imloviy savodxonlikni oshirishda talimiy diktantlar talimiy diktant turlari (1)

Lug‘at    diktant.    Bu    diktant    turini    o‘tkazish    orqali    o‘quvchilar    so‘zlarni  to‘g‘ri    talaffuz  

qilishga  odatlanadilar,  o‘rganilgan    imlo    qoidasi  o‘quvchilar  tomonidan  qanday  

o‘zlashtirilayotganligi  darajasi aniqlanadi.   

 

O‘quvchilarning    lug‘atlardan    foydalanishlarida    alifbo    tartibini    bilishlarining  

ahamiyati  katta. Lug‘at  diktanti  yozish  uchun: 2 – sinfda  8  so‘z, 3 – sinfda  10-12 so‘z,  4 – 

sinfda  12-15 so‘z  bo‘lishi  mumkin.  

Saylanma    diktant.    Saylanma  diktant    o‘rganilgan    grammatik  va    imlo    qoidalarini  

mustahkamlashga, ularni  amalda  qo‘llashda  yordam  berish  bilan  birga  o‘quvchilar  mavzuni 

qay  darajada  o‘zlashtirganliklarini  aniqlashga  ham  imkon  beradi.     

 

Diktantning  bu  turida  o‘quvchi  o‘qituvchi    aytgan  matnning    yoki    gapning  hammasini  

yozmay, o‘rganilgan  qoidalar  asosida  yoziladigan  so‘zlar  yoki  so‘z  birikmalarinigina  saylab 

yozadi, shuning  uchun  ham  saylanma   diktant  deyiladi. 

 

Masalan,  3  –  sinfda    ,,Talaffuzda    tushib    qoladigan    undoshlar“  mavzusini  

mustahkamlash    bilan  shu    mavzu    yuzasidan  o‘quvchilar    bilan    sinash,  qanday  

o‘zlashtirganligini aniqlash  maqsadida quyidagi  ,,Samarqand“ matnidan  foydalanib, saylanma  

diktant  o‘tkazish  mumkin.  

 

 

 

 

                  

                                                                Samarqand  

 

Samarqand – katta  shahar. U  yerda  baland-baland  binolar bor. Ular  pishiq  g‘ishtdan  

ishlangan.   

 

Yaqinda    katta    korxona    binosi  qad    ko‘tardi.  Shaharning  ko‘rkam    jamolini    ko‘rgan  

kishi xursand  bo‘ladi. Samarqand  qadimiy  yodgorliklarga  boy  shahardir.  

 

O‘qituvchi matnni bir marta ifodali  o‘qib beradi. Suhbat asosida o‘quvchilar Samarqand 

, baland, xursand so‘zlari oxiridagi ,,d “ undoshi, g‘isht dan  so‘zidagi  ,,t “ undoshi talaffuzda  

tushib    qolayotganni,  ammo    yozuvda    saqlanishini    aniqlaydilar.    Yozuv    taxtasidagi    matn  

parda  bilan  berkitib  qo‘yiladi. O‘qituvchi  sana  va   sarlavhani  yozadi  va: ,,Men  matndagi  

gaplarni  bitta-bitta  o‘qiyman. Sizlar  gap tarkibidagi  talaffuzda  tushib  qoladigan ,,d “ yoki ,,t “ 

undoshli  so‘zlarni    yozasizlar“  –  deb    ta’kidlaydi.  O‘qituvchi    birinchi    gapni    o‘qigach, 

o‘quvchilar Samarqand so‘zini  yozib, vergul  qo‘yadilar.  O‘qituvchi ikkinchi gapni o‘qiganda 

bolalar baland-baland so‘zini yozib, vergul  qo‘yadilar.           Shu tarzda matndagi gaplarning 

barchasi o‘qiladi. 

        Saylanma  diktant  yozib    bo‘lingach,  yozuv    taxtasidagi  matn  o‘qiladi  va  ish  o‘qituvchi 

rahbarligida tekshirtiriladi.O‘qituvchi matndagi Samarqand , baland-baland , g‘ishtdan, xursand  

so‘zlarining tagiga chizadi, bolalar ishlarini yozuv taxtasiga solishtirib,xatolarini to‘g‘rilaydilar. 

 

Saylanma diktantni 3-4-sinflarda o‘tkazish maqsadga muvofiqdir. 

---

          O‘z    diktant    yoki    yoddan    yozuv.  Diktantning    bu    turi    boshlan‘ich    sinflarning  

barchasida o‘tkaziladi. O‘z  diktant  uchun sinf    o‘quvchilarining  saviyasiga  mos  kichik  bir  

parcha  (yoki  biror  to‘rtlik)  tanlanadi.  Tanlangan  matn  yozuv  taxtasiga  yozib  qo‘yiladi.  Matnni  

o‘qituvchi o‘qib  beradi. Matndagi izoh  talab etiladigan so‘zlar sharhlanib, imloga doir  qoidalar 

takrorlanadi.  Shundan  so‘ng  matn  3-4  bolaga  o‘qitilgach,  bir  necha  daqiqa  vaqt  beriladi. 

O‘quvchilar  matnni  yodlab  olgach,  matn  berkitiladi.  Ular  yodlagan  matnlarni    mustaqil 

yozadilar. Keyin yozuv taxtasidagi matn ochiladi. O‘quvchilar yozganlarini yozuv taxtasidagiga 

taqqoslab    tekshiradilar  va  xatosini  tuzatadilar.  Diktant  o‘tkazish  usulidan  ko‘rinib  turibdiki, 

matn aytib yozdirilmaydi, balki o‘quvchilar matnni yodlaydilar va mustaqil yozadilar.  

 

Shuning uchun ham u o‘z diktant yoki yoddan yozuv diktanti deyiladi.