Microsoft Word ijtimoiy va oila psixologiyasi

Konformizmi va nonkorformizm xodisalarining mohiyati

Konformizm - bu real yoki tasavvurlardagi guruhning shaxs e’tiqodi va xulq- atvoriga ta’sirini tushuntiruvchi xodisadir. U ikki xil namoyon bo`lishi mumkin:

• 
  yon berish - qalban qo`shilmasa-da, tashqi xaraktada ko`pchilik firiga ergashish;
  
• 
  ma’qullash - e’tiqod va qarashlarning ijtimoiy tayziqqa to`la mos kelishi. Konformizmning tabiatini tushuntiruvchi eksperimentlar (masalan, Muzafer Sherif, Solomon Ash, Milgram va b.q.) ma’lum ma’noda bizga hayotda yoqmaydigan narsalarning kelib chiqishini, masalan, johillikning, o`g`rilik yoki boshqa illatlarning tabiatini tushunishga imkon beradi, ya’ni, johillik yoki yomonlik, albatta yomon odamlarning borligi uchun kelib chiqmaydi, balki odamlarning turli vaziyatlarda noxaqlikka ko`nikishlari yoki xudbinlik yoki yovuzlikni ko`rib o`tib ketaverish, ularga nisbatan isyonni namoyon qilmaslik oqibatidir.
  

Konformizm xodisasini eksperimental yo`l bilan o`rgangan tadqiqotchilarning fikricha, bu - ma’lum shart-sharoitlarning oqibatidir. Masalan, konformizm guruhning katta yoki kichikligiga, uning hajmiga bog`liq. Odamlar o`zlari uchun biroz bo`lsa-da, obro`li yoki yoqimtoy bo`lgan odamlar soni uch yoki undan ortiq bo`lgan sharoitda ularning gaplariga juda tez ishonib, ergashib ketaveradilar. Bundan tashqari, yuqori darajali konformizm xolati biror masala yuzasidan javoblar ko`pchilik ichida berilganda, yoki oldindan biror javobga sha’ma qilinmagan sharoitda tez sodir bo`ladi.
Nima uchun odamlar konformizmni namoyon etadilar, bu aslida inson tabiatiga zid emasmi? degan savol tabiiy. Yoki bo`lmasa, ko`pchilikning ta’siriga o`ylamay-netmay berilaverish yaxshimi? Bu shaxsning o`zligiga, mustaqilligiga putur yetkazmaydimi, degan savol o`rinli bo`lib, uning javobini ikki manbadan - jamiyatning insonlar uchun ishlab qo`ygan normalari tizimidan, shunga mos tarzda odamning o`zgalar tomonidan tan olinishiga intilishidan va odamlarning o`zaro
kommunikativ ma’lumotlar almashinishlari jarayonida so`zlar va iboralar orqali bir-birlariga yetkazadigan ta’sirlari orqali tushuntirishga xarakat qiladi.
Kim ko`proq konformli, degan savolga ko`pchilik mualliflar ayollarning erkaklarga, yoshlarning kattalarga nisbatan ancha ishonuvchan va ta’sirlarga beriluvchan ekanliklarini e’tirof etadilar. Bundan tashqari, olimlar bu xodisaning milliy-xududiy o`ziga xosliklarini va bu kabi xulq-atvor ayrim tang, sust vaziyatlarda odam irodasining pastlashi sifatida namoyon bo`lishini aytishgan. Nima bo`lganda ham, bizningcha, shaxsning tashqi tayziqlarga berilishi, tanqidsiz u yoki bu xarakat tiplariga ergashib ketaverishi individual xususiyatlarga ega bo`lib, u odamning dunyoqarashiga, mentalitetiga va ma’lumoti darajasiga bog`liqdir.
Nonkonformizm-chi? Kimlar o`zgalar fikriga ergashmaydi? Shunday insonlar toifasi borki, ular ko`pchilikka, qolaversa, ikkilanuvchilarga ergasholmaydi. Ular hakida ba’zan liderlar termini, ba’zida esa, «qo`shilmaslar» iborasi ishlatiladi. Bu yaxshimi yoki yomonmi? O`zbeklarda «Podadan ajraganni bo`ri yeydi» degan maqol bo`lishiga qaramay, aynan ana shunday yagonalar, kamchilikni tashkil etuvchi «qo`shilmaslar» tarixiy shaxslar yoki jamiyatda tub islohotlarni boshlovchilar bo`lib chiqadi. Agar bunday qobiliyat tug`ma - xarizmatik bo`lib, buni odamlar qalban xis qilsalar, ular norasmiy liderlarga aylanadi, agar bunday intilish ataylab, boshqalarga ko`rsatib qo`yish uchun namoyish etilsa, ular rasmiy liderlarga - rahbarlarga aylanib qoladilar. Nima bo`lganda ham liderlik va rahbarlik muammolari ham ijtimoiy psixologiyaning ustivor yo`nalishlaridan hisoblanadi.