Ihyou ulumid-din. Tavba kitobi. Imom G’azzoliy
www.ziyouz.com кутубхонаси
13
"Yo‘q! Balki ularnnng dillarini o‘zlarining qilgan gunohlari qoplab olgandir" (Mutaffifun
surasi, 14).
Shahvatlarga tobe’ bo‘lish qusurini o‘nglash uchun kelajakda shahvatlardan kechishning o‘zi
kifoya emas. Balki, qalbni qoplagan kirlardan ham xalos bo‘lish lozim. Ko‘zguning yuzidagi kirlarni
artib tashlamas ekansan, uni xiralashtirayotgan nafasingni qanchalik ichga yutma, suvratingni tiniq
ko‘rolmaysan. Ma’siyat va shahvatlardan qalbga zulmat cho‘kkani kabi, toat bilan, shahvatlarni
so‘ndirish bilan qalbga nur yog‘iladi, ma’siyat zulmati toat nuri bilan mahv etiladi. Payg‘ambar
alayhissalomning ushbu so‘zlari bunga ishoradir;
"Yomonlikka uni
yo’q qiluvchi yaxshilikni ergashtir" (Termiziy rivoyati).
Demak, banda kaysidir xolatda savoblari vositasida gunohlar dog‘ini qalbidan ketkazmoqqa
ehtiyols sezadi. Bu ehtiyoj qalbga, avvalo. o‘zining asliy sofligi va jilosini qaytaradi. So‘ngra tashqi
sabablar ta’sirida so‘nish ro‘y bersa ham, poklik uzoq saqlanib qoladi. Ko‘zguni har xil iflosliklardan
poklash ko‘zguga qarash kabi tez bitadigan ish emas. Bu muttasil va uzoq davom etadigan
jarayondir.
"Bu aytilganlar vojib deyilmaydi, balki u fazilat va komillikni talab qilishdir", degan so‘zingga
kelsak, bilgilki. vojibning ikki ma’nosi bor: biri shar’iy fatvoga tegishli bo‘lib, unga hamma amal qilishi
zarur. Bu shunday o‘lchovki, agar butun xalq u bilan mashg‘ul bo‘lsa, olam buzilmaydi. Bas, agar
barcha odamlar zimmasiga Allohdan haqiqiy taqvo bilan qo‘rqish yuklanganida edi (xuddi
payg‘ambarlarga yuklangaindek), odamlar tirikchilikni tark etib, dunyodan to‘la yuz o‘girgan
bo‘lardilar.
Bu esa oxir-oqibat taqvoning butunlay buzilishiga olib kelardi. Negaki, turmush-tirikchilik
taqsimoti izdan chiqar ekan, biror kishining taqvo haqida o‘ylashga vaqti qolmaydi. Balki har bir kishi
tikuvchilik, dehqonchilik, nonvoylik kabi ehtiyoj seziladigan ishlarga butun umrini sarflashi kerak
bo‘ladi. Shu e’tiborga ko‘ra, bu darajalar vojib emas.
Vojibning yana bir ma’nosi shuki, uni ado qilish orqali butun olamlar Parvardigoriga qurbat hosil
qilinadi va siddiqlar orasida maqtalgan maqomga erishiladi. Bu maqomga yetish uchun albatta tavba
vojibdir. Xuddi "nafl namozda tahorat vojib" deyilganidek. Ya’ni namozni niyat qilgan kishi tahoratlik
holda namozga kiradi. Ammo kimki nuqsonga va nafl namozining fazlidan mahrum bo‘lishga rozi
ekan, unga tahorat vojib emas.
Bu gap xuddi "insonning mavjudligi uchun ko‘z, quloq, qo‘l, oyoq kerak", deganga o‘xshaydi.
Ya’ni bu a’zolar komil inson bo‘lishni, o‘zining insoniyligi bilan foyda berishni, insoniyligi bilan baland
martabalarga erishishni xohlovchi kishi uchun zarurdir. Ammo kimki faqat tirikligi bilan qanoatlanib,
taxta ustiga tashlangan parcha go‘shtdek, uloqtirilgan lattadek bo‘lishga rozi ekan, bunday hayot
uchun ko‘z, qo‘l, oyoq shart emas.
Umumiy fatvoga daxldor vojiblar najotga, najot saodatga eltadi. Anbiyo, avliyo, ulamo va u
zotlarga o‘xshaganlar najot sari intilib, o‘zlarining xohishiroda, histuyg‘ularini shu yo‘lga mosladilar.
Shuning uchun ular dunyo lazzatlaridan to‘lig‘icha voz kecha bildilar. Hatto Iso alayhissalom toshni
yostiq qilib yotishgacha borib yetdilar. "O’shanda shayton uning oldiga kelib, degan edi:
- Oxiratni deb dunyodan kechdingmi?
- Ha, nima bo‘libdi?!
- Sening bu toshga suyanishing dunyodan ne’matlanish-ku! Nega boshingni yerga
qo‘ymaysan?
- Shunda Iso alayhissalom toshni uloqtirdi va boshini yerga qo‘ydi".
Iso alayhissalomning - toshni uloqtirishi dunyodan huzurlanishni rad etish, bundan tavba qilish
edi. Iso alayhissalom boshni yerga qo‘yish umumiy fatvoda vojib emasligini bilmasmidilar?!
Payg‘ambarimiz Muhammad sollallohu alayhi vasallam egnilaridagi yangi ko‘ylaklari namozda
xotirlarini mashg‘ul qilib qo‘yayotganini payqab, uni yechib tashlagan edilar. Kovushlariga bog‘langan
yangi bog‘ich e’tiborini tortganida, yechib, o‘rniga eskisini bog‘laganlar. Nima, Allohning elchisi,
ummatiga shariat yo‘lini ko‘rsatib bergan Muhammad sollallohu alayhi vasallam shariatda bu ishning
vojib emasligini bilmasmidilar? Juda yaxshi bilar edilar. Bilgan hollarida tark etish vojib bo‘lmagan
narsani tark etib, tavba qildilar. Chunki, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam bu ishning qalbda
