Microsoft Word Foydali qazilma end doc

14-§. Sochma konlar 
 
Sochma kon deb suv, shamol, muzliklar yordamida saralanib, 
o‘z og‘irligi ta’sirida cho‘kib hosil bo‘lgan metall va qimmatbaho tosh 
konlariga aytiladi. Sochma konlar ba’zi foydali qazilmalar uchun mu-
him ahamiyatga ega. Olmos, titan, volfram, qalay kabi xomashyolar-
ning qariyb yarmisi, oltin, platina va ba’zi boshqa metallarning ancha-
gina qismi sochma konlardan olinadi. 
Sochma konlar hosil qiluvchi minerallarning birinchidan, solish-
tirma og‘irligi katta bo‘lishi; ikkinchidan, oksidlanish zonasida barqa-
ror bo‘lishi; uchinchidan, yetarli darajada mexanik mustahkamlikka 
ega bo‘lishi shart. Shunga asosan, sochma konlar quyidagi minerallar 
uchun xosdir (qavs ichida solishtirma og‘irligi ko‘rsatilgan): platina 
(21), oltin (19,3–15,6), kinovar (8,2–8), kolumbit (8,2–5,15), 
volframit (7,7–7,2), kassiterit (7,1–6,8), sheelit (6,1–5,9), monatsit 
(5,3–4,9), magnetit (5,2), ilmenit (5,4), sirkon (4,7), rutil (4,3–4,2), 
korund (4,1–3,9), granat (4,3–3,6), topaz (3,6–3,5), olmos (3,5). 
Sochma konlar uch xil manba – tub konlar, tog‘ jinslaridagi 
aksessor minerallar, qadimgi sochmalar hisobiga hosil bo‘ladi. Odatda 
tub konlar hisobiga oltin, platina, olmos, kassiterit, volframit va kino-
var konlari hosil bo‘ladi. Aksessor minerallarning to‘planishi esa mo-
natsit, ilmenit, rutil, sirkon, granat, magnetit sochmalarini hosil qiladi. 
Sochma konlarning tarkibi ularning tub manbai bo‘lmish turli 
tagzamin tog‘ jinslari bilan, ma’lum minerallar assosiatsiyasi bilan 
bog‘liqdir (1-jadval). Maxsus adabiyotlar asosida minerallarning qator 
belgilari (kristallar gabitusi, zarrachalarining kattaligi, solishtirma 
og‘irligi, tiniqligi, rangi, qo‘shalokligi va hokazo)ga tayangan holda 
sochmalar manbaini aniqlash mumkin. 
Sochma konlar hosil bo‘lishi sharoitiga qarab quyidagicha ajra-
tiladi: 
1) elyuvial sochma konlar; 
2) delyuvial sochma konlar; 
3) prolyuvial sochma konlar; 
4) allyuvial sochma konlar; 
5) eol sochma konlar; 
6) dengiz qirg‘oq bo‘yi sochma konlari; 
7) flyuvioglyatsial sochma konlar 
 

---

 
41