Microsoft Word эломоновлотин ох-100%

ATMOSFERANI IFLOSLANTIRUVCHI MODDALAR

Atmosfera havosining asosiy tarkibiy qismlaridan biri azotdir. U mikroorganizmlarning faoliyati natijasida, shuningdek o‘simlik va hayvonlarning chirishidan atmosferaga ko‘tariladi. Vulqonlar otilganda ham havoga ko‘p miqdorda azot ajralib chiqadi.

Azot organik birikmalar tarkibida keng tarqalgan. Bunday azot, asosan bakteriyalarning erkin azotni to‘plashi natijasida hosil bo‘ladi. Azotning birikmalaridan ajralib chiqishi ham asosan bakteriyalar ishtirokida ro‘y beradi. Atmosferada azot kislorod bilan birga oksidlanish sur’ati, binobarin, biologik jarayonlarni tartibga solib turadi.

Atmosferaning yer yuzasidan 70 km balandlikkacha bo‘lgan qismida azon (O₃), ya’ni uch atomli kislorod keng tarqalgan. U kislorod (O₂,) molekulasining ultrabinafsha nurlar ta’sirida atomlarga parchalanib, so‘ngra bu atomlarning molekulalar bilan qo‘shilishi natijasida hosil bo‘ladi. Bu gaz 22-25 km balandlikda eng ko‘p to‘plangan bo‘lib, o‘ziga xos qatlam - «azon ekrani»ni hosil qiladi. «Azon ekrani» inson va yer yuzasidagi organizmlar-hayvon va o‘simliklarga ma’lum hayotiy qalqon, u quyoshdan ko‘plab keluvchi zararli ultrabinafsha nurlarni yutib, pastga yer yuzasiga o‘tkazmaydi.

Atmosferaning yer yuzasiga yaqin quyi qatlamlarida azonning miqdori juda kam; azon miqdori odatda chaqmoqdan keyin hamda tog‘larda balandlikka ko‘tarilgan sari bir oz ortadi. Havodagi azonning miqdori mavsumiy ravishda o‘zgarib turadi: bahorda ko‘payib, kuzda va qishda kamayadi.

Suv bug‘lari atmosferaning pastki qatlamlarining doimiy tarkibiy qismidir. Havodagi suv bug‘larining miqdori qutbiy tumanlarda 0,2% dan ekvatorial mintaqada 4% gacha etadi. Suv bug‘lari karbonat angidrid kabi yer yuzasining issiqlik balansida ishtirok etadi. Ular karbonat angidridga nisbatan ham kuchli isituvchidir, chunki ular quyosh nurini erga etkazib, yer yuzasidan qaytadigan issiqlikning 60% ini tutib qoladi.

Atmosferada gazsimon moddalardan tashqari kattaligi, shakli. kimyoviy tarkibi, fizik xossalari va paydo bo‘lishiga ko‘ra bir-biridan farq qiladigan turli chang zarrachalari ham bor. Bundan tashqari, atmosferada har doim bakteriyalar, o‘simlik sporalari va urug‘lari bo‘ladi. Bularning hammasi atmosferada muallaq turuvchi dispers sistemalar aerozollar hosil qiladi. Aerozol zarrachalari atmosfera jarayonlarining borishida, chunonchi, suv bug‘lari kondensatsiyasida muhim rol o‘ynaydi(3-rasm).