Microsoft Word экология мар матн лотин rtf

«Dunyo issiqxonasi» va uning oqibatlari. Yer atmosferasi 
tarkibidagi barcha gazlar o‘ziga yarasha vazifalarni bajaradi. Xususan is 
gazi (SO
2
) Yerdagi haroratni bir xilda ushlab turishi tufayli 
sayramizning «ko‘rpasi» hisoblanadi. Is gazining atmosfera havosi 
tarkibidagi miqdori keyingi asr mobaynida 10-15 %ga oshgan, XXI asr 
o‘rtalariga borib, 40 % ga ortishi basharot qilinmoqda. Yerdagi 
haroratning o‘rtacha ko‘rsatkichi (15
0
atrofida) ko‘tarilish aynan ushbu 
gaz miqdorining ortishi bilan bog‘liq. 
Keyingi 100 yil mobaynida Yer shari o‘rtacha harorati 1
0
ga 
ortganligi qayd qilinmoqda. Agar shu tarzda davom etaversa, yangi asr 
o‘rtalarida yerning o‘rtacha harorati 3-5
0
ga qadar oshishi kutilmoqda. 
Geograflar sayyora miqyosida haroratning 1-2
0
ko‘tarilishi yerning
tabiat zonalarini qutblarga tomon 150 – 500 km ga surilishini 
ta’kidlamoqdalar. 
Demak, 
o‘rtacha 
kegiliklarda 
– 
g‘allachilik 
mintaqalarida yog‘inlar miqdori kamayadi, aksincha tropik mintaqada 
yog‘in miqdori ortadi. Ko‘plab aholi zich yashaydigan hududlarda 
haroratning ko‘tarilishi, kishilarning salomatligiga sezilarli ta’sir 
ko‘rsatishi mumkin. Yer sayorasining harorati 1
0
ga ko‘tarilishi qutbiy 
kengliklardagi muzliklarning erishishi tezlatadi. Bu esa dunyo okeani 

---

92 
sathini ko‘tarilishiga olib keladi va quruqlikni salmoqli qismini suv 
bosishiga olib keladi.. 
Ushbu muammoni bartaraf etishning yagona yo‘li atmosferaga 
chiqarilayotgan chiqindilar miqdorini kamaytirishdir. Shu boisdan, 1997 
yili BMT ning haroratning o‘zgarishiga bag‘ishlangan konferensiyasida 
atmosferaning ifloslanishini AQSH da 3 %, Yevropa ittifoqi 
mamlakatlarida 8 %; Yaponiyada 6 % ga kamaytirishga qaror qilindi. 
«Ozon tuynugi» muammosi. Atmosfera havosining yer yuzasi 
sathidan 15-25 km balandlik qismida ozon qatlami mavjud bo‘lib, u 
«Ozon Ekrani»deb ham ataladi. Ozon qatlami quyoshdan keladigan 
zaharli ultrabinafsha nurlarni yutib, yerdagi tirik organizimlarni uning 
zararli ta’siridan asraydi. Ozon qatlamini asosiy yemiruvchilari freon, 
xiadon gazlari, ftoruglerod va poliftorugler vodorod suyuqliklar 
hisoblanib, ular o‘zida ozonni yemiruvchi xlor va brom atomlarini 
saqlaydi. Bir dona xlor atomi 100 ming ozon molekulasini bemalol yo‘q 
qila oladi. Ozon qatlamiga ziyon keltiradigan freon maishiy kimyo, 
sovutgich jihozlarda, atir-upa sanoatida keng qo‘llaniladi. Bundan 
tashqari, qishloq xo‘jaligida keng qo‘llaniladigan azot o‘g‘itlari ham 
ozon yemiruvchi manbalardan biri hisoblanadi. 
Agar dunyo bo‘yicha shu mineral o‘g‘itni ishlab chiqarish 1950 
yilda 4,6 mln. t, 1970 yilda 40 mln.t, 1995 yilda 80,7 mln. t ga 
ortganligini e’tiborga olsak, uning halokatli oqibatini chamalash qiyin 
emas. Ozon qatlamini muhofaza qilish borasida dunyo miqyosida bir 
qator anjumanlar va kelishuvlar o‘tkazilmoqda. 1989 yildagi Xelsinki 
deklarasiyasiga muvofiq 2000 yilga qadar freon gazlardan ishlab 
chiqariladigan mahsulotlar miqdorini kamaytirishni bosqichma-bosqich 
amalga oshirib borish tadbirlari ko‘rsatib o‘tilgan edi. Germaniyada bu 
borada katta ishlar amalga oshirildi. 
Yuqoridagi ekologik muammolardan tashqari, cho‘llanish, dunyo 
okeanining ifloslanishi kabi sayyoraviy geoekologik muammolar ham 
hayotimizga taqdid solmoqda. 
4. Hududiy va mahalliy geoekologik muammolarning tarkib