Microsoft Word экология мар матн лотин rtf

4. Suv boyliklarini muhofaza qilish. Albatta, yuqoridagi holatlar 
inson salomatligiga, tabiat unsurlariga katta xavf to‘g‘diradi. Shu 
sababli, suv manbalarining sanitariya muhofazasi bu juda katta majmua 
tadbir-choralar bo‘lib, ularning bajarilishi aholining xo‘jalik ichimlik 
suviga bo‘lgan ehtiyojini qondirish imkonini beradi, turar joylarda 
mikroiqlim sharoiti, aholining cho‘milishi, sport bilan shug‘ullanishiga 
sharoit yaratadi. 

---

55 
Davlatlar suv havzalari muhofazasi bilan jamiyat taraqqiyoti 
bosqichlarida turlicha shug‘ulangan bo‘lsalarda, lekin bunday masalalar 
doimo ular diqqat markazida bo‘lib kelgan. Masalan, Angliyada 1876 
yili daryolar muhofazasi to‘g‘risidagi qonun qabul qilinib, daryo 
suvlariga iflosliklarni tashlash man etilgan. Mamlakatimizda ham ko‘p 
tashkilotlar, vazirliklar, qo‘mitalar bu ish bilan shug‘ullanishmoqda. 
O‘zbekiston hududi Amudaryo va Sirdaryo havzalarida 
joylashganligi tufayli suv boyliklari shu darlarning oqim hajmiga bog‘liq 
Orol dengizi havzasining o‘rtacha yillik suv oqimi hajmi 126,9 km
3
, shu 
jumladan Amudaryo havzasida 79,5 km
3
(12%), Sirdaryo havzasida 37,2 
km
3
(30%). Qirg‘iziston va Janubiy Qozog‘istondagi botiqlarning suv 
oqimi 10,2 km
3
(8%). Yer osti suvlarining xalq xo‘jaligida foydalanish 
mumkin bo‘lgan zahirasi 15,7 km
3
, shu jumladan Amudaryo havzasida 
7,65 km
3
, Sirdaryo havzasida 7,3 km
3
, boshqa daryolarda 0,55 km
3
. 
O‘zbekiston hududida vujudga keladigan yer usti suvlarining 
o‘rtacha yillik oqim hajmi 10 km
3
atrofda, qo‘shimcha 89 km
3
suv 
keladi. Daryolar oqimini tartibga solish, irrigatsiya va energiya ishlab 
chiqarish maqsadida Respublikada 53 ta katta-kichik suv ombori va 28 
ta selxona qurilgan, suv omborlarining suv sig‘imi 16 km
3
dan 
ziyod.Tashlanma – zovur suvlari katta qismining berk botiqlarga 
tashlanishi natijasida Respublikada turli kattalikdagi suvli ko‘llar tarkib 
topdi. Bular Arnasoy – Xaydarko‘l, Dengizko‘l, Sariqamish, Sho‘rkul, 
Sudoche va boshqalar. O‘zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 
ma’lumotiga ko‘ra, hozirda suvdan foydalanish respublikada jami 62-65 
km
3
, ni tashkil qilmoqda.O‘zbekistonda foydalaniladigan suvning asosiy 
qismi– 85% (53-55 km
3
,) qishloq xo‘jalik maqsadlarida, 12% (6,0 km
3
) 
sanoatda va qolgan 3% (1,7 km
3
,) kommunal xo‘jalikda sarflanadi. 
Chuchuk va o‘rtacha shurlangan (har metr suvda 3 g gacha) yer osti 
suvlarining jami bashoratli zahrasi 17,6 km
3
bo‘lib, shundan yarmidan 
ko‘pi (54%) amalda foydalanilmoqda. Zovur suvlarining bir yillik oqimi 
Respublikada 23-25 km
3
ni tashkil qiladi, shundan 5 km
3
hajmidagi suv 
yana qaytadan Amudaryoga, 10 km
3
esa Sirdaryoga tashlanadi va 
sug‘orish hamda boshqa maqsadlarda foydalaniladi. 
Qora va rangli metallurgiya, kimyo va neftni qayta ishlash sanoati 
korxonalari suv manbalariga og‘ir metallar, ftoridlar, fenollar, xlor, 
kaprolaktam, atseton, neft mahsulotlari va boshqa zararli moddalarni 
aqova suvlarda erigan holda tushirib, ularni ifloslab kelmoqda.

---

56