|
Intizomiy-huquqiy javobgarlik. Bu javobgarlik katta ekologik-
huquqiy ahamiyatga ega bo‘lib, ko‘proq mehnat qonunlari yoki
intizomini buzish oqibatida ro‘y beradi. O‘simliklardan noto‘g‘ri, befarq
foydalanganlik uchun intizomiy javobgarlik (yoki ta’siriy chora) asosan
korxona, muassasa, tashkilot xodimiga aynan shu ishxona ma’muriyati
tomonidan qo‘llaniladi. Shunisi tashvishliki, bizning respublikamizda
shifobaxsh o‘simliklarni o‘stirish, ularni ko‘paytirish, saqlash uchun
shirkat xo‘jaliklari, dehqon, fermer va ijara xo‘jaliklari yoki biror
e’tiborli joylar deyarli yo‘q. Shifobaxsh o‘simliklar faqatgina parklar,
qo‘riqxonalarda, ko‘plab tog‘larning ma’lum joylaridagina o‘sadi, xolos.
169
Shuni uchun ham intizomiy huquqiy javobgarlik qo‘riqxona, parklar,
ayrim kooperativ (shirkat xo‘jaliklari, dehqon, fermer va ijara
xo‘jaliklari) rahbarlari tomonidan qo‘llaniladi.
Intizomiy javobgarlik ba’zan xodimlar bajarishlari lozim bo‘lgan
majburiyatlarini o‘z vaqtida bajarmasliklari oqibatida ham qo‘llanishi
mumkin. Ta’kidlash kerakki, shifobaxsh o‘simliklarni huquqiy-ekologik
muhofaza qilish maqsadida intizomiy javobgarlik kam qo‘llanilmoqda.
Intizomiy
javobgarlikka
tortish
choralari
O‘zbekiston
Respublikasining Mehnat kodeksi asosida amalga oshiriladi.
Fuqarolik-huquqiy javobgarlik – asosan shifobaxsh o‘simliklardan
foydalanishda, ularning tibbiy ahamiyatini hisobga olib terilayotganda,
saqlashda, quritib olinayotganda yetkazilgan zarar asosida paydo bo‘ladi.
Ekologiya sohasidagi fuqarolik-huquqiy javobgarlikning asosiy mazmuni
yetkazilgan zararni qoplash, ya’ni to‘lash sharti bilan belgilanadi.
Shuning uchun ham o‘simliklarning asosiy manbai bo‘lgan adir, sahro va
o‘rmonlarni yong‘in xavfidan saqlash, ularni asosiy ekologik muhofaza
qilishga qaratiladi.
Shifobaxsh o‘simliklarga zararkunandalik munosabatda ham ta’sir qi-
lish mumkin. Ularni tomirlari bilan qo‘porish, hali yetilmaganda mol qo‘-
yib, yedirib yuborish, payhon qilish kabi hollarda tabiatga zarar yetadi.
Shuningdek, butun o‘simliklarni kasallanishga olib kelish holati
oqibatida ham zarar yetkaziladi. Bunda, asosan kasalliklarning oldini
olmaslik, tushuntirish ishlarini yo‘lga qo‘ymaslik, o‘simliklarni karantin
qilish, shuningdek, fizik, ximik va biologik metodlardan foydalanish
qoidalarini buzish hollari tushuniladi.
Bu qoidalarni buzuvchilar ko‘pincha dam olishga chiqqanlar, mevalar
va shifobaxsh o‘simliklarni yig‘uvchilar bo‘lishi mumkin. Shunday
«turistlar» ham uchraydiki, ular o‘simliklarni sindirib, gulxan yoqadilar,
daraxtlarni kesib, o‘t-o‘lanlarni payhon qiladilar, dam olgan yerlarini iflos
qilib ketadilar. Bu esa o‘rmon kompleksining buzilishiga olib keladi.
O‘simliklar dunyosidagi o‘zgarishlar hayvonot olamiga ham o‘z ta’sirini
ko‘rsatadi: sayroqi qushlar yo‘qolishi, zararkunandalar paydo bo‘lishi,
kemiruvchilar ko‘payishi mumkin. Bu esa hududni epidemik va epizootik
jihatdan dahshatli holatga olib kelishi mumkin.
Tabiatga mutlaqo zarar yetkazmay uzoq vaqt dam olish uchun
ekoturizmni rejalashtirish va to‘g‘ri tashkil qilish katta ahamiyatga ega.
Alohida qayd etish o‘rinliki, respublikamiz va ko‘plab viloyatlarimiz-
da o‘simliklar noyob turlarining yo‘qolib ketishiga asosiy sabab, rejasiz
ravishda chorva mollarini boqishdir.
170
Chorva mollari o‘simliklarni, ayniqsa daraxtlarni zararlaydi, ular
ko‘p bo‘lgan joylarda o‘simliklarning gullashi, changlanish, urug‘ hosil
qilish jarayoniga zarar yetadi.
Keltirilgan har qanday zararni moddiy undirish mumkin, ammo
shifobaxsh o‘simliklarni va ularning tabiat go‘zalligidagi o‘rnini qaytarib
bo‘lmaydi.
Mulkiy zararni qoplash, shartnoma va bitimlarni buzish oqibatida
o‘simliklar dunyosiga yetkazilgan zarar O‘zbekiston Respublikasi
Fuqarolik kodeksi talabi asosida qo‘llaniladi.
O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi
kodeksini 81-moddasida qizil kitobga kiritilgan o‘simliklarni yiqqanlik
uchun ma’muriy jazo ko‘rsatilgan bo‘lib, unga asosan, O‘zbekiston
Respublikasining «Qizil kitobi»ga kiritilgan o‘simliklarni yoxud
shunday o‘simliklarning ildizlari, poyalari, shoxlari, barglari, gullari,
mevalari va urug‘larini o‘zboshimchalik bilan yig‘ish, –
fuqarolarga eng kam ish haqining ikkidan bir qismidan ikki
baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – ikki baravaridan besh
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.
Xuddi
shunday
huquqbuzarlik
ma’muriy
jazo
chorasi
qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa, –
fuqarolarga eng kam ish haqining ikki baravaridan besh
baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – uch baravaridan yetti
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.
Shu bilan birga, mazkur kodeksning 89-moddasida o‘simliklarni
himoya qilish vositalari va boshqa dorilarni tashish, saqlash va qo‘llanish
qoidalarini buzish bilan bog‘liq huquqbuzarliklar uchun ham jazo chorasi
mavjudligi belgilangan. Unga asosan, o‘simliklarni himoya qilish vosita-
larini, ularning o‘sishini tezlashtiruvchi vositalarni, mineral o‘g‘itlar va
boshqa dorilarni tashish, saqlash va qo‘llanish qoidalarini tuproq, suv,
atmosfera havosining ifloslanishiga yoki o‘simliklar, hayvonot dunyosini
yo‘q qilib yuborilishiga olib kelishi mumkin bo‘lgan tarzda buzish, –
fuqarolarga eng kam ish haqining uchdan bir qismidan bir
baravarigacha, mansabdor shaxslarga esa – bir baravaridan uch
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.
Xuddi
shunday
huquqbuzarlik
ma’muriy
jazo
chorasi
qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa yoxud
tuproq, suv, atmosfera havosining ifloslanishiga, o‘simlik va hayvonot
dunyosiga zarar yetishiga olib kelsa, –
171
fuqarolarga eng kam oylik ish haqining bir baravaridan uch barava-
rigacha, mansabdor shaxslarga esa – uch baravaridan yetti baravarigacha
miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.
Qayd qilish o‘rinliki, hozirgi paytda har qadamda o‘simliklar
dunyosiga nisbatan vahshiyona munosabatda bo‘lish hollari uchraydiyu,
ammo tegishli choralar qo‘llanilmaydi. Lekin qonunlarni chiqarishdan
ko‘zlangan maqsad jarima solish emas, balki bebaho o‘simliklarni
ko‘paytirish hamda o‘zligicha saqlab qolishdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
