Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

Ер ости суви
Манба: Табиатни муҳофаза қилиш давлат қўмитаси, 2008. 
Ер усти суви 
Орол денгизи ва унинг қирғоқ зонаси трансчегара сув оқимларининг йиллик миқдори билан 
таъминланади, бунда 14,5 км
3
/йил миқдордан кам бўлмаган лимит сув олинади. Бу миқдор Амударё 
учун 10 км
3
/йил миқдордан ва Сирдарё учун 4,5 км
3
/йил дан ташкил топган. Ушбу лимитларга риоя 
қилиш ҳар бир йилда мавжуд сув миқдори ва фойдаланувчилар томонидар сувдан оқилона 
фойдаланишга қаратилган чора-тадбирланни амалга ошириш қобилиятига боғлиқ. Дельта ва қирғоқ 
экотизимларни зарардан муҳофаза қилиш мақсадида Ўзбекистон қирғоқ ва дельта ичи кўллар ва денгиз 
кўрфазларини ўрнини босувчи сунъий равишда бошқариладиган ҳавзалар тизимини яратишни ва ўрмон 
мелиорация чораларини режалаштирган. Ушбу мақсадда, мамлакатда мавжуд сувнинг ўртача 3,0 км
3 
йилда Амударёнинг қуйи оқимида Қизилжар тарафига оқизилиши мўлжалланган. Сув мавжудлигига 
қараб, оқизилган сув миқдори йилига 0,5 ва 4 км
3
/йил (2005 йил) орасида бўлди. 
Ўзбекистонда тахминан 500 кўл бор. Улар асосан сатҳи 1 км
2
кичик сув ҳавзаларидир. Фақар 32 кўлнинг 
сатҳи 10 км
2
дан ортиқ. Тоқтоғул сув омборидан қишда сув чиқариб ташланиши туфайли Айдар - 
Арнасой кўл тизимининг сатҳи ортиб боришига олиб келди, энди у Ўзбекистон энг катта кўл 
ҳисобланади. Унинг сарҳи 3.600 км
2
ва сиғими 42 км
3
бўлиб бу кўлда барча бошқа сув омборлардан кўп 
сув захираси сақланади. 2008 йилда у Биринчи ўринда сувда сузувчи қушларнинг яшаш муҳити 
сифатида халкаро аҳамиятга эга булган сув-ботқоқ муҳитлари тўғрисидаги Рамсар конвенцияси 
рўйхатига киритилди. 
Сув омборлари Ўзбекистонда сув фойдаланиш тизимини эксплуатациясида муҳим аҳамият касб этади, 
улар ўзгарувчанлик (гидрология экстремал ҳолатлар)га мослашиш ва сур ресурсларини бошқашида 
қўшимча имконият берадилар. Ҳозирги пайтда мамлакатда фойдаланишда асосан суғориш 
мақсадларида ишлатиладиган 51 сув омбори бор. Ўзбекистоннинг энг йирик сув омборлари кўп 
мақсадли бўлиб асосан суғориш, электр энергия ишлаб чиқариш ва саноат мақсадларига мўлжалланган. 
Ушбу сув омборларнинг жами номинал сиғими 18,8 км
3
бўлиб актив сиғими 14,8 км
3
га тенг. Ушбу 
инсон кўли билан яратилган сув-ботқоқ ер экотизимлардан балиқчилик учун фойдаланилади. Сув-
ботқоқ ерлар экотизимлари муаммолари сув кириб келишининг беқарорлиги ва муҳофазаси 
ночорлигидан келиб чиқади. Натижада ушбу экотизимнинг табиий муҳити ва биохилма-хиллигини 
сақлаб қолиш учун имконият чекланган. 
Ер ости суви 
Ўзбекистонда чамаланган регионал сув захираси 18.455 миллион м
3
/йилга тенг. Жами амалда 
олинадиган сув миқдори 7.749 миллион м
3
/йилга тенг бўлиб бу чамаланган захиранинг тахминан 
42 фоизини ташкил қилади (Жадвал 6.2). 
Ўзбекистондаги жами табиий ер ости суви захиралари 24,35 км
3
тенг, деб чамаланади. Ушбу миқдордан 
20,79 км
3
тўртламчи қатламда, 2,92 км
3 
юқори плиоцен–тўртламчи қатламда ва 0,46 км
3 
юқори юқори 
бўр қатламида жойлашган. Чучук ер ости суви асосан Фарғона водийсида (34,5 фоиз) ва Тошкент 
(25,7 фоиз), Самарқанд (18 
фоиз), Сурхондарё (9 
фоиз) ва Қашқадарё (5,5 
фоиз) вилоятларида 
жамланган, қолгани эса шўртанг ёки шўр бўлиб уларни ишлатиш имконияти кам. Қолган ҳудудлардаги 
чучук сув жами 7 фоизни ташкил қилади. 

---

105 
Ҳозирги пайтда Ўзбекистоннинг ер ости сув ресурслари қарийб кунига 64 миллион м
3
таъминлаши 
мумкин. Ер ости сувини қазиб олиш билан шаклланиш орасидаги мувозанат марказлашган қазиб олиш 
ҳудудларда мониторинг қудуқлари орқати кузатиб борилади. Ер ости сувини олиш тенденцияси 2001 
йилдаги кунига 13,45 миллион м
3
дан 2008 йилдаги кунига 18,19 миллион м
3
етиб борди, бунда 120 
шаҳар ва туман марказлари қамраб олинди. Қайта ташкил қилиш ва янги автоматик жиҳозлат туфайли 
кузатув станциялар сони 40 фоизга 2001 йилда (1.850 дан 1.074гача) қисқартирилди.