Microsoft Word ece. Cep. 156. Uzbek doc

 
6.5 Оқава сув 
Суғоришдан чиқадиган дренаж коллектор суви 
Дарё ва қабул резервуарларга оқизилган дренаж коллектор сувининг йиллик ҳажми 20–25 км³га етади. 
Дренаж коллектор суви таркибидаги нутриентлар (азот ва фосфор) миқдори ер усти сувидан анча 
юқоридир. 
Ушбу сувлардан энг кўп минераллашгани (9 г/лгача) майда дарёлар ва Амударёнинг қуйи оқимида 
кузатилади. Амударё ифлосланишинигш олдини олиш учун Жаҳон Банки молиялаган Дренаж, суғориш 
ва сув-ботқоқ ерларни яхшилан лойиҳаси доирасида дарёнинг ўнг қирғоғи бўйлаб дренаж оқавасини 
бошқариш борасида чоралар пакети ишлаб чиқилди. Ушбу чоралар Ўзбекистон ва бутун минтақада 
сувни тежашга сезиларли ҳисса қўшиши мумкин эди. 
Қишлоқ ва шаҳар ҳудудларда канализация 
Гарчи охирги йилларда коммунал хизматларнинг оқава сувини дарёларга оқизиш камайиб келаётган 
бўлса-да, тозалаш даражаси етарлича юқори эмас. Оқава сувга қайта ишлов бериш иншоотларнинг паст 
самарадорлиги (номинал қувватнинг 50-60 фоизи) ер усти сув оқимлари ва пастликлардаги сув 
омборларида ифлословчилар концентрацияси ортиб боришига олиб келмоқда. Ишлов берилган сувда 
маълумотга кўра аммиак ва нитритлар концентрацияси ортиб бормоқда. Қорақалпоғистон Республикаси 
ва Хоразм ва Бухоро вилоятлар каби сув тақчил минтақа ва саноат юқори даражада зич жойлашган 
ҳудудлар (Тошкент, Фарғона, Самарқанд ва Навоий саноат зоналари)да вазият энг мураккаб. 
Шунинг учун аксарият вилоят дарёларининг ўрта ва қуйи оқимига сув шўрлиги ошган, шунингдек 
мунтазам РЭК қийматига яқинлашадиган ёки ошиб кетаётган сульфат, хлорид, фторид, симоб, фенол ва 
кремний концентрациялари ортиб бориши хосдир. 
Асосий сув оқимларидан энди ичимлик суви билан таъминлаш учун фойдалана бўлмаслик инобатга 
олинса, аҳолини мувофиқ равишда сифати яхши чучук ичимлик суви билан таъминлаш мамлакатнинг 
энг жиддий муаммоларидан бири бўлиб чиқади. 
Тошкент шаҳрининг канализация тармоғи шаҳарнинг 90 фоиздан кўпроқни қоплаб 2.800 км оқава 
тармоғи ва реконструкцияга муҳтож уч оқава сувга қайта ишлов бериш иншоотига эга. Шу мақсадда 
2009 йилда Ислом тараққиёт банкидан 29 миллион АҚШ доллари миқдорида кредит шартномаси 
имзоланади. Саноат оқава сувига келганда, маҳаллий оқава сув компанияси (сувоқава) саноат оқава 
сувига дастлабки ишлов берилишини таъминлашни корхоналардан талаб қилади. Бошқача айтганда, 
корхона оқава сувни сувоқава каналларига чиқаришдан аввал ифлословчилар концентрацияси ва 
миқдорини пасайтириш учун унга ўз саноат объектида ишлов бериши шарт. 
Саноат оқава суви
 
Ўзбекистоннинг саноати учун йилда 1,2 км
3
сув олинади, бундан атиги 0,58 км
3
истеъмол қилинади. 
Олинган сувнинг қарийб ярми саноат оқаваси сифатида қайтарилади, бу эса атроф-муҳит учун экологик 
таҳдид туғдиради. Беш юз икки саноат корхонаси таркибида оғир металлар тузлари, фторидлар, фенол, 
нефть-кимё маҳсулотлари, азот гуруҳининг ҳаммаси, ва биологик ва ҳар бир саноат тармоғига хос 
бошқа ифлословчилар бор 0,14–0,17 км
3
/йил яхши тозаланмаган оқавани ер усти сув ҳавзаларига 

---

112 
оқизади (Рамка 6.1). 100дан ортиқ корхонадан чиқадиган тахминан 1–5 фоиз саноат суви дарёларга 
қайта ишлов берилмай оқизилади. 
Сувнинг оғир металлар, фенол ва нефть маҳсулотлари билан ифлосланиши асосан саноат ишлаб 
чиқаришдан. Дарёларга оқизиладиган саноат, хонадон/миниципал ва дренаж коллектор сувида 
концентрацияси РЭК қийматидан 2 дан 10 баробаргача ортиқ 8дан 10 гача ифлословчи модда бор. 
Мамлакат иқтисодиёти реструктуризациясининг бир қисми сифатида саноатда сувни истеъмол қилиш 
сувдан фойдаланишнинг ёпиқ циклларига ўтишга йўналтирилади, бу сув истеъмол қилишни 24-25 
фоизгача қисқартириш имконини беради. Саноат эҳтиёжлари учун жами сув олиш ҳозирги 
1,2 км
3
/йилдан ошмайдиган даражасидан 2010 йилга бориб 1,4 км
3
/йилга ва 2025 йилга бориб 
1,6 км
3
/йилга етади. Охирги йилларда сувни қайта ишлаб фойдаланиш улуши ошиб борди, Тошкент, 
Навоий ва Фарғона вилоятларининг саноат корхоналарида саноат сувидан қайта фойдаланиш 
кўрсаткичи энг юқори бўлди.