Microsoft Word doc

Nima uchun yangi mustasil davlatlarda ekoturizmga katta e’tibor berilmosda ?

Ekoturizmdan tushgan foyda Kavkazorti davlatlarida sanday tassimlanadi ?

Kirzizistonda ekoturizm uolati sanday ?

10. 
    Ekoturizmning kelajak isti^bollari
    

Butunjaxon turistik tashkilotining (BTT) bashoratiga kura, 2020 yilga borib Xitoy dunyoda turistik yunalishda oldingi uringa chikib oladi. Bugungi kunda ushbu mamlakat 22 mln. sayyoxlarning tashrifi bilan oltinchi urinni egallagan va dunyodagi kuchli beshlik - Fransiya, AKSh, Ispaniya, Italiya va Buyuk Britaniyadan utib ketmokchi. Agarda xar yili turistlar soni 8 foizga ussa Xitoyda sayyoxlarning tashrifi 20 yillardan sung 137 mln.ga yetishi kuzda tutilmokda. Gonkong (Syangan) shaxrining uzidayok ularning soni 59 mln.ga yetishi mumkin. Ekoturizm xam bundan mustasno emas. Unda turizm bilan birga ekoturizm xozirgi sur’atlarda rivojlansa, fakatgina Xitoyning uzida 35-40 mln tashki turistlar okimi kuzatilishi mumkin.
Dunyo buyicha eng yirik "Buyuk ipak yuli" loyixasi katnashchilari oldida tashrif buyuruvchilar yukori bulgan davlatlarga kirgan turmaxsulotlarni ishlab chikish masalasi turibdi. Bunda turistik marshrutlar kuyidagi kurinishga ega buladi: Germaniya-Uzbekiston-Xitoy, Fransiya-K,ozoFiston-Xitoy va xokazo. Agar aviatashishlardan tashkari sayyoxlarning kundalik xarajatlari 5 mlrd. AKSh dollariga chikishi xisobga olinsa, ushbu foydaning bir kismi Uzbekiston Respublikasiga tegishli bulishi mumkin. Xalkaro ekspertlarning baxolashlariga kura, 2020 yilga kelib sayyoxlarning asosiy kismi an’anaviy mamlakatlarga tashrif buyurishadi. Birok ularning bir guruxi uzlariga yangi bulgan marshrutlarni uzlashtirishga xarakat kiladilar. X,isob-kitoblarga kura, uzok masofaga borish umumiy sondan 24%ni tashkil kiladi (xozirda bu kursatkich 18% tashkil kilmokda). BTT eksperti Z.Kleverdonning fikricha, "odamlar borgan sari uzok-uzoklarga sayyoxat kilishib, uzlarining ta’tillarini bir necha boskichga bulishadi, bunda uning davomiyligini uzgartirishmaydi".
Rio-92, Yoxannesburg-2002, Kvebek-2002 xalkaro anjumanlarda kabul kilingan xujjatlarning mazmun va moxiyatidan kelib chikkan tarzda Uzbekistonda ekologik turizmga maxalliy axolining ishtirokini tadbirkorlik asosida jalb kilish dasturi ishlab chikilmokda. Bu urinda TASIS tomonidan moliyalashtirilgan Garbiy Tyan-Shyan rezervatining biologik xilma-xilligini saklashga doir xalkaro (K,ozoFiston, Uzbekiston Respublikalari) davlatlararo, tabiiy muxitni muxofaza kilishga yunaltirilgan Xalkaro bankning GEF dasturlari taxsinga loyik.
Uzbekistonda 38 mln. gektardan ortik maydonda ovchilik - balikchilik yer maydonlari, jumladan 1.0 mln. gektar suv fondi yerlari mavjud. Respublikamiz faunasi 97 turdagi utxur xayvonlar, 424 turdagi kushlar, 58 turdagi sudralib yuruvchilar va 83 balik turlariga ega. Uzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Botanika instituti ma’lumotlariga karaganda, Uzbekistonda xozirgi kunda 4100 dan ortik usimlik turlari mavjud bulib, ulardan 9 % endemiklar, ya’ni fakat bizning yurtimizga xosdir. Bulardan tashkari, Uzbekiston Osiyoning kok markazida, ekoturizm rivojlanishi uchun kulay geoturistik sharoitga ega. Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasining ma’lumotlariga kura vatanimizda nodir umuminsoniy arxeologik topilmalar, paleontologik koldiklar, dunyoda juda kam uchraydigan geologik kesmlar, 8000 dan ortik tabiiy yodgorliklari mavjud¹.
Uzbekiston Respublikasi Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasi Davlat bionazorati «Tabiiy xududlarni muxofaza kilish» bulimi Jayron «Ekomarkazi»ning 30 yillik faoliyatiga, jayronlar, prejevalsk otlari, kulonlarni saklash va kupaytirish, ularning etalogiyasi, biologiyasi, fiziologiyasini urganish, xamda ekoturizmni rivojlantirish maksadida «Jayron ekomarkaz»iga kushni, ochik chul xududida joylashgan 27300 gektar yerni tashkil etgan markaz tajriba uchastkasini milliy tabiiy boFga aylantirishga baFishlangan buklet-broshyura 3 (uzbek, rus, ingliz) tillarda chop etdi.
Yukorida kayd etilgan turistik kursatgichlar vatanimizda ekoturizm imkoniyatlari nixoyatda katta xamda saloxiyati buyicha dunyo ekoturizm industriyasida yukori urinlarni egallasada, lekin amalda Uzbekistonda bu saloxiyat va imkoniyatlardan tula-tukis foydalanish uchun chora va tadbirlar yetarli darajada amalga oshirilgan emas.
Bunga misol tarikasida, Jaxon Turistik Tashkiloti ma’lumotlariga kura, Uzbekistonga 2005 yilda 262 ming turistlar kelib ketgan, vaxolanki Uzbekiston turistik resurslari xar yili 1 mln.dan ortik turistlarni kabul kilish imkoniyatiga egadir.
«Uzbekturizm» Milliy Kompaniyasi ma’lumotlariga kura , 2005 yilda turistik xizmatning xissasi Uzbekiston Yalpi Milliy maxsulotining bor yuFi 0,6 % tashkil etdi. Uzbekistonda ekologik turizmning rivojlanishiga tuskinlik kiluvchi asosiy omillaridan biri muxofaza etiladigan tabiiy xududlarda ekoturistlar uchun kulay ekoturlarning yaratilmaganligidadir.
Prezidentimiz Islom Karimovning 2006 yil 17 apreldagi «Uzbekiston Respublikasi 2006-2010 yillarda xizmat kursatish va servis soxasini rivojlantirishni jadallashtirish chora-tadbirlari tuFrisida»gi 325- sonli karori kabul kilindi. Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasi Mirzo UluFbek nomidagi Uzbekiston Milliy universiteti olimlari bilan birgalikda "Uzbekistonda ekotruizmni rivojlantirish konsepsiyasi "ni ishlab chikdi.
Ekoturizm Vatanimizning tabiiy resurslaridan okilona foydalanish soxasida, nafakat xorijiy sayoxlarni, balki Ona vatanimizning landshafti, xayvonot va usimlik dunyosiga boy va betakror tabiati bilan tanishtirish, xalklar urtasidagi dustlik rishtalarini boFlash, mamlakatlar va turli xalklarning bir-birini kengrok bilish, kirilib ketish arafasida turgan noyob xayvonot va usimlik dunyosini saklash va kupaytirish maksadida kurikxonalar (Surxon, Nurota, Xisor, Baday-Tukay, Zarafshon, Kizilkum,
Chotkol, Zomin, Kitob), parvarishxonalar (Jayron «Ekomarkazi», Sayxun xujaligi) tarkibida va atrofida dunyo talablariga javob bera oladigan milliy tabiiy boFlarni yaratish loyixalarini ishlab chikish, ularni amalga oshirish orkali muxofaza kilinadigan xududlarda ekoturizm obyektlarining moddiy-texnik bazasini yaratish uchun kushimcha chet el investisiyalarini keltirishdan iborat. Shundan kelib chikkan tarzda Uzbekiston Respublikasi Tabiatni muxofaza kilish davlat kumitasi tarkibida «Ekoturizm» ilmiy-iktisodiy Markazni tuzish niyati bor.
Ekologik turizm okilona ravishda rivojlantirilsa u ekologik inkiroz va talofatlarning yechimini topishda juda muxim axamiyat kasb etishi mumkin. Buning uchun bugungi kunda mamlakatimizda tabiiy resurs yetarlicha. Ulardan uta samaradorlik bilan foydalanish ekoturizmning xam boshka soxalar kabi gullab yashnashida muxim urin egallaydi. Bu masalaning muvaffakiyatli xal etilishi ijtimoiy-iktisodiy, ma’naviy-ma’rifiy, tarbiyaviy muammolarning va ta’limning sivilizasiya darajasida xal etilishi bilan bir katorda atrof muxitni muxofaza kilishga olib keladi. Masalan:
jamiyat tomonidan tabiiy atrof muxit bilan boFlik muammolar xamda ekotizimlarni asrab-avaylash zarurligi tushunib yetilmokda. Shu bois bunday yutukka erishish uchun barcha sa’y xarakatlar 2 yunalishda olib borilmokda va bu an’analarni davom ettirish, takomillashtirish zarur. Ya’ni barcha fondlar faoliyati va dasturlar bir tomondan tabiatni asrashga, ikkinchi tomondan esa ekoturizmni rivojlantirishga yunaltirilgan. Shu urinda Orolni kutkarish fondi amalga oshirayotgan tadbirlar xam e’tiborga sazovorligini aytib utish joiz. Bu fond nafakat Orol fojeasini tadkik kilmokda, balki bir vaktning uzida uni tiklash buyicha investisiyalarni jalb etmokda. Shu maksadda utkazilayotgan biznes-turlar, ilmiy kongress - turlarda kuplab chet ellik turistlar ishtirok etmokdalar;
yerlardan foydalanishdagi yangicha yondashuvlarning vujudga kelishi kuplab davlatlar zarari katta ishlab chikarish tarmoklarini ekotizimlari zaif yerlardan uzoklashtirish xasobiga u yerlarda ekologik turizmni rivojlantirishga xarakat kilmokdalar. Natijada tabiiy muxitning ifloslanishining oldi olinmokda;
ekoturizmda yangidan-yangi obyektlar buylaba sayoxat turlarini izlab topish va kizikuvchilarni jalb etish zarur buladi. Masalan, kovun pishiFi davrida polizlar buylab, paxta yiFim-terim davrida paxta dalalariga yoki boshkacha sayoxatlarni uyushtirish. Norvegiyada kulupnay, Fransiyada vino tayyorlash plantasiya(uzumzor)lari buylab turistik sayoxatlar muntazam ravishda uyushtirilib turilar ekan.
Turistik soxaning rivojlanishini baxolash uning kelajak istikbollarini aytib berishga imkon yaratadi. TuFri va anik belgilangan bashorat esa Uzbekistonni nafakat demografik va ijtimoiy jixatdan, balki tashki va ichki siyosat, integrasiya, ekologik vaziyat, fukarolarning xavfsizligi kabi bir kator dolzarb masalalarni xal kilishga olib kelishi mumkin. Masalan, xozirda BTT 2020 yilga nazar solmokdaki, unda yangi mustakil davlatlarning turistik imkoniyatldaridan keng va atroflicha foydalanish birlamchi masalalar katoridan joy olgan. Zero Uzbekiston kabi ulkalarda nafakat tarixiy, balki uning betakror tabiati bilan boFlik bulgan sayyoxlik imkoniyatlari juda katta.
Ekoturistik muammolarning yechimini topish uchun olimlar va mutaxassislar uzaro xamkorlik alokalarini kengaytirishlari, kulay xukukiy makonni yuzaga keltirishlari va albatta, 2002 yil kabul kilingan Kvebek deklarasiyasidagi kursatmalarni boskichma-boskich amalga tadbik etishlari zarur buladi.
II. A M A L I I S I S M

1. 
   Ekoturistik marshrutlar tushunchasi va mazmuni
   

Ekoturistik marshrutlar yoki ekoturlar deyarli xamma ekoturistik sayyoxlikning asosi bulgani uchun xam uning tushunchasi va moxiyatini bilib olish zarur.