Microsoft Word Conf-селекция rtf

 
 
ФОСФОР ПАРЧАЛОВЧИ БАКТЕРИЯЛАРНИНГ ЎСИМЛИКЛАР ВА КУЗГИ БУҒДОЙ 
ҲАЁТИДАГИ АҲАМИЯТИ 
*Джуманиёзова Г.И., Атабаев М.М., Каландаров Т.С., Омонликов А.У. 
*Микробиология институти,Тошкент давлат аграр университети 
Қишлоқ хўжалиги ўсимликларининг ҳосилдорлигини оширишда фосфорли ўғитларнинг роли 
ниҳоятда катта бўлиб, озиқа моддалари элементлари ичида мамлакатимиз тупроқларининг катта қисмида 
кам ўзлаштириладиган ҳолатда тарқалган. 
Ҳар-хил тупроқларда фосфор элементи қандай турда тарқалганлигини ўрганиш ва фосфор билан 
таъминланиш даражаси, унинг ўзгариш жараёнлари, қишлоқ хўжалиги ўсимликлари томонидан 
фосфорнинг ўзлаштирилиш коэфицентини ошириш, фосфорли ўғитлардан самарали фойдаланишни 
тақазо этади. Аммо, улардан самарали фойдаланишда фосфорли ўғитлар билан содир бўладиган мураккаб 
ва кўп омилли жараёнларни билиш зарур. Фосфорли минерал ўғитларни самарали қўллаш учун ва 
ўсимликлар учун ўзлаштириладиган фосфор, тупроқда қандай фосфорли минерал бирикмаларни ҳосил 
қилишини ўрганишни тақозо этади. 
Мақсад фосфор парчаловчи бактерияларнинг тупроқнинг агрокимёвий хоссаларига ва ўсимликлар 
ва кузги буғдой макро микроэлементлар билан озиқланиш шароитини оптималлаштиришга таъсирини 
ўрганиш. Тупроқнинг агрокимёвий хоссаларини ижобий томонга ўзгартириш. 
Ўсимликлар ҳаётида фосфор энг муҳим биоген элементлардан ҳисобланиб, у тупроқнинг органик 
қисмида фосфолипидлар, инозитолфосфатлар ва нуклен кислоталар, фосфопротеинлар, сахарофосфатлар, 
фосфорланган карбон кислоталар шаклида бўлади. Органик фосфор минерализация учрагандан 
кейингина, ўсимликлар ўзлаштира олади, унинг минирал бирикмалари эса тупроқда асосан қийин эрувчан
ва ўсимликлар ўзлаштира олмайдиган алюминий, темир бирикмалари ва уч калций фосфатлар шаклида 
учрайди. Фосфорнинг минерал ва органик бирикмалари ўзлаштира оладиган шакилга жуда катта 
қийинчиликлар билан ўтади, шу сабабли тупроқларда уларнинг умумий миқдори кўп бўлишига 
қарамасдан қишлоқ хўжалик экинларидан юқори ҳосил олиш учун фосфорли ўғитлар oлиш зарур бўлади. 
Фосфорпарчаловчи микроорганизмлар асосида биоўғитлар тайёрлаш ва улар ажратган кислоталар 
ва бошқа алмашинув реакциялар таъсирида тупроқдаги эримайдиган фосфор бирикмаларини 
ўзлаштириладиган ҳолга олиб ўтиш мумкин. 
Фосфор парчаловчи бактерияларнинг фосфор парчалашга бўлган мойиллиги органик кислоталар 
ва паст рН даражасида содир бўлади. 
Тупроқдаги органик кислоталарни паст рН даражасида микроорганизмлар ҳосил қилади ва улар 
ёрдамида қийин парчаланувчи фосфор бирикмалари ўзлаштириладиган формага айланади. 
Фосфор парчаловчи микроорганизмлар Са
3
(РО
4
)
2 
нинг парчаланишидан ҳосил бўлган фосфорни 
оксидлаб кейин тўғридан тўғри ўзлаштиради. 
Кузги буғдой ризосферасидан скренинг натижасида ажратиб олинган фосфор парчаловчи 
бактерияларнинг 4 штамми тажрибанинг асосий объекти бўлиб хизмат қилади. 
Бактерияларнинг морфологик-культурал ва физиологик-биокимёвий белгилари (ҳар-хил озиқа 
муҳитларида бактерияларнинг ўсиши) ўрганилгандан кейин, уларнинг қайси турга мансублиги аниқланди 
ва бунда Берге бактериялар аниқлагичидан фойдаланилди. Фосфорпарчаловчи бактерияларни 
чайқатгичда узоқ ва чуқур айлантириш усулида ўстирилди. Хужайралар миқдори қаттиқ озиқа муҳитга 
(БПА) экиш синаш орқали, спроралар миқдори эса Виноградиский усулида аниқланди, Пешков усулида 
спроралар бўялди. 
Физиологик гуруҳ микроорганизмларига форфорпарчаловчи бактерияларнинг таъсири кузги кузги 
буғдойнинг ўсиш-ривожланиш даврларида Звягинцев Д.Г. қўлланмаси асосида олиб борилди ва Мак-
Креди жадвали ёрдамида хужайралар саналди. 
Тупроқдаги ҳаракатчан фосфор миқдорини Дениже усулида Цинцадзе варианти ёрдамида 
аниқланди. Фосфат кислотаси 1% аммоний карбонат билан ишлов берилди.

---

283
Тупроқдаги умумий азот миқдори Кьельдал усулида аниқланди. Бу усулда, тупроқнинг органик 
моддалар сульфат кислотаси иштирокида парчаланиши натижасида амид ҳолатдаги азот ажралиб, сульфат 
кислотаси билан тутилади ва аммоний сульфат ҳосил бўлади. Ҳосил бўлган моддани ишқор билан 
нийтраллаб,аммоний гидроксиди ҳосил бўлади ва у қиздирилганда парчаланишидан аммиак ҳосил бўлади. 
Ҳосил бўлган аммикни эса сульфат кислотасига юттирилишини ҳисоблаш орқали умумий азот 
аниқланади. 
Лабаратория ва дала тажрибалари қуйидаги схема бўйича олиб борилди: 
1. Назорат-минерал ўғитсиз 
2. Назорат-минерал ўғит N
180
P
90
K
60
(мочевина, оддий суперфосфат ва калий хлорид). 
3. Тажриба-N
90
P
45
K
30
50% +ФПБ 
Тажриба олиб бориш мобойнида кузги буғдойнинг ризосферасидан ажратиб олинган маҳаллий 
фосфорпарчаловчи бактерияларнинг-Bacillus subtilis 56, 62, 64 ва 66 штаммлари асосида ташкил қилинган 
ФПБ ассоциясидан кузги буғдой уруғларини бактеризациялашда фойдаландик. Кузги буғдойга 4 та 
штамм асосида ташкил этилган Fosstim-2 бактериал угит самарадорлигини бахолашда: асосий поя 
узунлиги, умумий ва маҳсулдор тўпланишлар сони, бошоқ узунлиги, бошоқ массаси бошоқдаги донлар 
сони, илдизнинг узунлиги ва буғдой ҳосилдорлиги каби кўрсаткичлар ҳисобга олинди ва ҳар ойнинг 
бошида фенологик кузатув ишлари олиб борилди.