|
www.ziyouz.com
кутубхонаси
79
Hazratning ota-bobolari, onalari haqida ma’lumotlarga ega bo’lmaganimizdan faqat ularning
nomlarini zikr qilish bilan chegaralandik. Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiyning tug’ilgan
yillari ham hozircha aniqlanmagan bo’lsa-da, u kishi Shoshda – Toshkentda Ali Qaffoli Shoshiy
oilasida dunyoga kelganlar. Muhammad o’sha davrning udumiga ko’ra boshlang’ich va madrasa
ta’limini o’z vatanlarida olganlar, so’ng Buxoro, Samarqand, Bag’dod, Damashq shaharlaridagi olimu
fuqaho – fiqh ilmining bilag’onlaridan ta’lim olganlar. Ma’lumki, X asrda sunniylikda islom
qonunshunosligi sohasida to’rt mazhab – xanafiya, molikiya, xanbaliya va shofeiya mavjud bo’lib, ular
fiqh masalalarini sharhlashda ma’lum o’ziga xosliklarga ega edilar. Shayx Abu Bakr Muhammad
Qaffoli Shoshiy fiqhdagi bu mazhablardan shofeiyaning tarafdori sifatida faoliyat ko’rsatadilar. Shu
narsa aniqlanganki, shofeiya mazhabining asoschisi Abu Abdulloh Muhammad bin Idris ash-Shofeiy
(767–820 yillar) bo’lib, u fiqh ilmi uslubiyatining (usul-al fiqh) asoschisi sifatida e’tirof etilgan. U ijmo
– Kengashib ma’lum bir xulosaga Kelish usulini shaxsiy mulohazaga asoslanishdan ustun qo’yardiki,
bu usul – ijmoni barcha mazhab tarafdorlari ma’qullar edilar.
IX-X asrlarda shofeiya Bag’dod va Qohiradagina emas, balki Makka, Madina, Suriya, Kirmon hamda
boshqa o’lkalarda keng tarqaldi. Xuddi ana shu davrda Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiy
Bag’dod, Damashq, Makka, Madina, Shofeiya mazhabining asoschisi Abu Abdullo Shofeiy tug’ilgan
G’azo shaharlariga bir Necha marta safar qilib, Shofeiyaning nazariy va amaliy masalalarini chuqur
o’rgandi, o’z ona diyoriga qaytgach, shofeiyaning Movarounnahr va Turkistonda tarqalishiga asos
solganlaridan hazrat shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiyga nisbatan imomu asratin –
zamonning imomi («imom» so’zi sunniylikda shariat mazhablari, jumladan, shofeiyaning asoschilariga
nisbatan ham qo’llanilgan) hamda «Kibori ulamoi shofeiya» – shofeiyaning ulug’ ulamolaridan biri
faxriy unvonlari berilgan edi. Ana shundan so’ng Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiyning
muxlislari faqat Movarounnahr va Turkistonda emas, balki Arab mamlakatlari, jumladan, Bag’dod,
G’azoda ham ko’payadi. Shuning natijasida Xoja Ahrori Valining ota tomonidan ajdodlari bo’lgan Xoja
Muhammad Nomiy Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiy Bag’dodda bo’lganlarida ularning
suhbatlariga qatnashib, u kishida Valilik fazilatlarini kuzatib, muxlis bo’lib qolib, Bag’doddan Shoshga
keladilar-da, hazrat Shayxning xizmatlarida umr kechirib, shu yerda uylanib, farzand ko’rib, turg’un
bo’lib qoladilar.
Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiy shuhrat qozongandan so’ng hayotlarini qanday tarzda
o’tkazganlari, qanday xizmatlar qilganlari u kishi haqida yozilgan maqomotda bayon etilgan ekan.
Uning ayrim lavhalari mavlono Muhammad Qozining «Silsilat ul-orifin»ida keltirilgan. Biz uni
mazmunan tarjima qilib, muhtaram muxlislarga manzur etmoqchimiz.
Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiy o’z hayotlari vaqtini uch qismga bo’lgan edilar: bir yil
Rum tomonidagi G’azo shahriga (Misrda) borardilar, ul vaqtlarda Rumda islom yoyilmagan ekan; bir
yil hajga borardilar va yana bir yil viloyatlarida (Shoshda) bo’lib, xalqni Haq tomon da’vat qilurdilar...
Va shayx hazratlari bir necha marta Bag’dod va G’azoga borganlar...
Ayturlarkim, xazrati Shayx Abu Bakr Muhammad Qaffoli Shoshiy hajga borayotganlarida Bag’dodga
kiribdilar. Shaharda tashvish va besarishtalik hukm surishini ko’ribdilar. Buning sababini
surishtirganlarida ma’lum bo’libdiki, Rum sultoni Bag’dod podshohiga ibri tilida juda murakkab
uslubda chiroyli noma yuborib, unda uch ishdan birini bajarish lozimligi qat’iy shart qilib qo’yilgan
ekan. Bu shartlardan birinchisi Bag’dod podshohi Rum sultoni yuborgan noma uslubida ibri tilida
javob yozishi kerakligi; ikkinchisi agar bu shartni ham bajara olmasa, unda uchinchi shart: urushga
tayyor bo’lish kerakligi aytilgan ekan.
Bu noma Bag’dod podshohini qiyin ahvolga solib qo’ygan edi. Chunki bag’dodliklar rumiylar bilan
urushga tayyor emasdilar hamda Rum podshohi talab qilgan miqdordagi boyliklari ham yo’q edi.
Shuning uchun podshoh va saroy ahli Rum sultoni xatiga ibri tilida go’zal uslubda javob xati
yozishdan boshqa choralari yo’qligini e’tirof etadilar. Shu maqsadda Bag’doddagi ulamo va fozillarni
to’plab, xatga javob yozish lozimligini aytdilar, lekin bu ishni hech kim bajara olmadi. Bu hol
bag’dodliklarni nihoyatda tashvishga solib qo’ygan bo’lib, buning ustiga Rum podshohining elchisi esa
Buyuk ma’naviy murshid
Do'stlaringiz bilan baham: |
