93
режалаштириш билвосита умумишлаб чиқариш, давр* харажатлари ва сотиш
харажатлари нормативлари учун ҳам зарур.
Маҳсулот таннархи режасини ишлаб чиқишда техник, ташкилий ва бошқа
омиллар ҳисобига ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш манбалари
аниқланади.
Бундай ҳолатда маҳсулот ишлаб чиқариш номенклатураси бўйича ўртача
таннарх (Т
у
), маҳсулот таннархининг ҳақиқий ва режа таннархи ў рт а си д аг и
ф а р қн и м а ҳс уло т иш л а б ч и қа р иш ни нг йи лл и к ҳаж м ига кўпайтмаси сифатида
формула орқали топилади:
Режалаштириш жараёнида, одатда, жами ва бир бирлик маҳсулот
харажатларини аниқлаш зарурияти тугьилади. Шу мақсадда барча
харажатларни ўзгарувчан ва доимий харажатларга бўлиш қабул қилинган.
Жами таннархга маҳсулот ҳажмини ишлаб чиқаришга сарфлангань барча
харажатлар киради, бир бирлик маҳсулот таннархига эса маҳсулоть (иш ва
хизмат)лар
бирлигини
ишлаб
чиқаришга
сарфланган
харажатлар
киритилади. Бир бирлик маҳсулот таннархи - бу харажатларнинг ўртача
катталиги бўлиб, у жами харажатларни маҳсулотни ишлаб чиқариш йилликь
режасини ташкил этувчи умумий бирликлар миқдорига бўлиш билан
белгиланади. Жами ва бир бирлик маҳсулотнинг таннархи билан уларни ташкил
етувчи доимий ва ўзгарувчан харажатлар ўртасидаги аналитик боғлиқлик қуйидаги формулалар
билан ифода этилади:
Келтирилган формулалардан кўриниб турибдики, жами таннарх — бу маҳсулотни
йиллик ҳажмини ишлаб чиқаришга сарфланган доимий ва ўзгарувчан харажатлар
йигьиндиси, бир бирлик маҳсулотнинг таннархи — бу жами ишлаб чиқариш
харажатларини маҳсулотлар миқдорига болиш орқали аниқланган таннархдир.
Жами харажатлар доимий ва ўзгарувчан харажатлар суммасига тенг, бир бирлик
маҳсулотнинг таннархи ўзгарувчан ва доимий харажатларга алоҳида ҳисоб-китоб
қилинган. ўзгарувчан харажатлар бевосита моддий ва меҳнат харажатлари суммасига
тенг. Доимий харажатлар маьмурий-бошқариш ва маҳсулотни сотиш, шунингдек,
бинолар ижараси, умумкорхона аҳамиятидаги биноларнинг эскириши, ходимларнинг
меҳнат ҳақини ўз ичига олади. Бир бирлик маҳсулотга тўғри келадиган чегаравий
харажатларни ҳисоблаш учун жорий даврдаги жами харажатлар суммасини базис
даврдаги жами харажатлар суммасига бўлиб, уни шу даврдаги маҳсулот ҳажмига
кўпайтирилади.
Режалаштирилаётган харажатлар динамикасини омилли таҳлил усули ёрдамида
аниқлаш 5.7-жадвалда кўрсатилган.
Ушбу жадвал малумотларидан кўриниб турибдики, йил давомида маҳсулот
ҳажми 10 бирликка ошиб борган. Жами доимий харажатлар 420000 сўм даражасида
сақланиб қолган.
Жами ўзгарувчан харажатлар ойлар бўйича ўсиб борган. Омилли таҳлилнинг
занжирли богьланиш усулини қўллаб, харажатлар динамикаси базавий ойга нисбатан
ҳисоблаб топилади. Мисол, феврал ойида жами харажатлар 434000 сўм бўлса, уни январ
ойидаги 428000 сўм жами харажатларга бўлиб, топилган суммани январ ойининг
режалаштирилган маҳсулот (15 дона) миқдорига кўпайтирилади ва натижада бир бирлик
маҳсулотга тўғри келадиган чегаравийхаражатлартопилади. ((434000:428000) • 15қ15,21).
Ҳисоб-китобларнинг кўрсатишича, корхонада бир бирлик маҳсулот таннархини
ойлар бўйича пасайиши кузатилган. Бунинг сабаби маҳсулотҳа жмининг о ртиш
интервали билан хара жатларнин г ўсиш динам икаси бир текисда бўлмаганлигидир.
Do'stlaringiz bilan baham: