o’quvchilarga sonlarni taqqoslash, ifodalarning <, >, ekanligi munosabatlarini
ikkita teng son yoki ikkita ifodaning qiymatlari teng bo’lsa, ular orasiga teng
belgi qo’yiladi. shuningdek, ikki son teng bo’lmasa, yoki ikki ifoda va ularning
qiymatlari teng bo’lmasa, bo’lar orasiga tengsizlik belgisi qo’yiladi. shuning uchun
23
eng avvalo o’quvchilarga ishonchli tenglik va tengsizliklar haqida tushuncha berish
kerak.
tenglik va tengsizlik bilan tanishtirish sonlarni nomerlash va arifmetik amallar
bilan bog’langan. sonlarni taqqoslash eng avvalo to’plamlarni taqqoslash bilan,
yani to’plamlarnig bir qiymatli mosligiga bog’lab tushuntiradi. 10, 100, 1000 ichida
sonlarni nomerlash va taqqoslash orqali quyi sinflarda tenglik va tengsizlik
tushunchalari keltirib chiqariladi.
4) tengsizliklarning to’gri yoki noto’g’ri ekanligiga qarab sonlar orasiga
belgilar qo’ying.
4t 8s ... 4800 kg, 100 min ... 1 soat 50 min, 2 m 5dm ... 250 sm.
1-sinfda amallarni 10 ichida bajarishda tenglik va tengsizliklarga ko’proq
to’xtaladi.
misol. 3 1 >3, 3-1< 3, 3 3 va hokazo.
4. tenglama yordamida masalalar yechish misolar bilan birgalikda
matnli masalalarni tenglamalar yordamida yechish ham katta o’rinni egallaydi.
masalan: ekskursiyaga 28 ta bola va bir qancha qiz jo’natildi. ular 2 ta avtobusga
25 tadan joylashdi. nechta qiz bor?
1-usul.
1)
oldin nomalum qizlar sonini x bilan belgilaymiz.
2)
o’g’il va qizlar sonini (28 x) deymiz.
3)
ikkita avtobusga ketganlar soni 25*2 deymiz.
4)
2- va 3- larni tenglashtiramiz: 28 x 25*2
2-usul.
1)
nomalumlarni x bilan belgilaymiz;
2)
o’g’il va qizlar soni (28 x) bo’ladi; 3) ularni ikkita avtobusga
bo’lsak, (28 x):2; har bir avtobusga 25 tadan ketsa, (28 x):2 25 tenglamani
hosil qilamiz. eng qiyin vaziyat nomalumni to’g’ri o’rinda ishlatib, tenglamani
tuzishdir.
24
masalani yechishda chizma, jadval tuzishdan ham o’rinli foydalanish kerak.
misol. nomalum son 42 dan 9 ga kichik, bu son qancha?
42-x 9, x 9 42, x 42-9
masala. shaxmat to’garagida 24 o’g’il bola va bir nechta qiz bolalar bor edi, yana 5
ta qiz qo’shib olingandan keyin qiz bolalar soni o’g’il bolalar sonidan 8 ta kam
bo’ldi. oldin shaxmatda qancha bo’lgan?
o’g’illar
24
24
24 - 8 x – 19
qizlar
x-24 5
jami
x
x 5
16 x-19; x 16 19, x 35 deb yechdiriladi. shunday qilib boshlangich sinfning
boshidan oxirigacha sonli tenglik va tengsizliklar o’zgaruvchili tengsizlik,
tenglamalarni o’qitish, tenglamalar tuzib masalalar yechish jarayoni sistemali
oddiydan murakkabga davom ettiriladi.
tenglamalar tuzish yordamida sodda masalalar yechish ikkinchi sinfdan
boshlanadi. ular qo’shish, ayirish, ko’paytirish va bo’lishdagi nomalum
komponentni topishga doir masalalar yechadilar.
masala. vazada 11 ta olma bor edi. tushlikda bir nechta olma yeyilgandan keyin
vazada 7 ta olma qoldi. nechta olma yeyilgan?
bor edi 11 ta, uni 11-x 7 ko’rinishdagi tenglamaga keltiramiz. bu tenglama
nomalum ayriluvchini topish qoidasiga asosan yechiladi.
3-sinfda nomalum koefissiyentlarni topishga doir sodda masalalarni yechish
malakasi mustahkamlanadi. misol. O’ylangan son 20 dan 15 ta ortiq. u sonni
toping.
20
?
15
ko’rgazmali chizmadan foydalanib tenglama tuzamiz.
25
x-20 15, x-15 20, x 20 15
tenglama tuzishda mumkin bo’lgan barcha variantlarni talab qilmaslik kerak.
chunki, bitta variantni tekshirish uchun 2- yoki 3- variantdan foydalanish mumkin.
misol. O’ylagan son 12 dan 3 marta katta, uni toping?
12
12 12 12
Do'stlaringiz bilan baham: