Microsoft Word boshlangich sinflarda matematik tushunchalarni umumlashtirish uslublari

  

  

  

4. Harfiy ifodalar  

 Matematika dasturiga binoan harfiy ifodalar 1-sinfdan boshlab kiritiladi. Bu yerda 

o’quvchilar   

---

20 

 

    

  

a   x   v     

x   s   d  

ko’rinishdagi  tenglamalarni  yechishda  va  masalalarni  tenglamalar  yordamida 

yechishda,  no’malum  sonni  belgilash  uchun  simvol  sifatida  ishlatiladigan  x  harfi 

bilan tanishadilar   

 2-sinfda  x  harf  o’zgaruvchini  belgilaydigan  simvol  sifatida  kiritiladi.  Bu 

boshlangich  sinflardanoq  o’zgaruvchi  tushunchasini  shakllantirish  va  bolalarni 

simvollarning matematik tilda ifoda qilish imkonini beradi.   

 Harfning o’zgaruvchini belgilash uchun simvol siftidagi ma’nosini ochib berishga 

tayyorgarlik  ishi  2-sinfda    o’quv  yilining  boshida  qo’shish  va  ayirish  amallarini 

takrorlash  munosabati  bilan  o’tkaziladi.  harflarning  kiritilishi  bilan  bir  vaqtda 

tayyorgarlik  davrida,  bolalar  yangi  terminlar:                        "matematik  ifoda"    va 

"matematik  ifodaning  qiymati"      bilan  ta’rifsiz  tanishadilar.Bu  davrda  yig’indi  va 

qoldiqni  topishga  doir  bir  xil  mazmundagi  sodda  arifmetik  masalalarni  yechish 

bo’yicha ish olib boriladi.   

  

              5. Bilimlarni umumlashtirishda harfiy                         

simvolikadan foydalanish  

  O’quvchilar harfiy simvolikaning ma’nosini tushunib olganlaridan so’ng, harflarni 

ishlatishda shakllanayotgan bilimlarni umumlashtirish vositasi sifatida foydalanish 

mumkin.   

1. 

Arifmetik 

amallarning 

xossalarini, 

arifmetik 

amallarning 

komponentlari  hamma  natijalari  orasidagi  bog’lanishni  va  h.k.  larni  harflar 

yordamida  yozishda  o’quvchilar  a a a a  yig’indisini    4xa  ko’paytma  bilan 

almashtiradi va bunday mulohaza yuritadilar: bu yerda qo’shiluvchilar bir xil (a), 

demak  yig’indini  ko’paytma  bilan  almashtirish  mumkin,  birinchi  ko’paytuvchi  a, 

ikkinchi ko’paytuvchi 4 soni bo’ladi, chunki qo’shiluvchilar 4 ta.  

2. 

Arifmetik  amallarning  harflar  yordamida  yozilgan  xossalarini, 

bog’lanishlarini, munosabatlarini va hokazolarni o’qish.  

Masalan, "(a 35)-a"  ifodani o’qing va uning nimaga teng ekanligini toping.  

---

21 

 

O’quvchilar quyidagicha mulohaza yuritadilar.  

 "a va 35 sonlarning yig’indisidan birinchi qo’shiluvchi a ni ayirish kerak, ikkinchi 

qo’shiluvchi 35 hosil bo’ladi"    

Yozamiz:  (a 35)-a 35  

3. 

Arifmetik  amallarning  xossalarini  bilish  asosida  ifodalarni  ayniy 

almashtirish  Masalan,    (5 

b)x3 

  (5 b) (5 b) (5 b)  yozuvni  tugallang, 

deganda topshiriqni bajarayotganda o’quvchilar quyidagicha mulohaza yuritadilar:  

"tenglikning  chap  tomonidagi  5  va  b  sonlarining  yig’indisini  3  ga  ko’paytiramiz: 

o’ng tomondan qancha hosil bo’lsa, chap tomonda ham shuncha hosil bo’lishi uchun 

5  ni  3  ga  ko’paytirib  va  ikkinchi  qo’shiluvchi  b  ni  3  ga  ko’paytirib,  natijalarni 

qo’shish kerak.  

4. 

Berilgan tenglik yoki tengsizliklarni sonli qiymatlarini o’rniga qo’yish 

yordamida hosil qilish mumkin.  

5x(2a b) 10a 5b  tenglikni a 3,  b 5 da tekshiring:  5x(2x3 5)   5x(6 5)      

5x11  55,          10x3 

  5x5    30    25    55  harfiy  simvollarni  kiritishning  2-

bosqichida  sonli  ifodani  parmetrlik  harflar  bilan  almashtirish  masalasi turadi.  Shu 

usulda sonli ifoda harfiy iofdaga almashtiriladi.  

  

5  

0  

5   0  

13  

20  

13   20  

41  

41  

41   41  

a  

B  

a   b  

1-qo’shiluvchi  

2 -qo’shiluvchi  

yig’indi  

  

Shunigdek, ayirma uchun ham jadval tuziladi.  

  

  

                     

15  

12  

15-12  

---

22 

 

20  

0  

20-0  

13  

7  

13-7   

a  

B  

a-b  

kamayuvchi    

ayriluvchi  

ayirma  

  

harfiy ifodaning qiymatini hisoblash 3 bosqichga bo’linadi.   

1. 

Oldin harfiy ifoda olinib, harflarning o’rniga sonlar qo’yish  a   b  ni a 

 5, b   20;     a   13, b   8 da  hisoblang.  

2. 

Oldin harflar va harfiy ifodalar olinib, o’quvchilarning o’zlari jadvalda 

qiymatlar berib, natijasini topadilar.  

  

 m  

   

  

   

 n  

   

  

   

 m-n  

   

  

   

  

3. 

Masalaning  shartiga  harflar  kiritib,  uning  o’rniga  qiymatlar  berib 

hisoblash.  

Masalan, garajda  a  mashina bor edi, yana  s  mashina keldi. +ancha mashina  

bo’ldi?     a   s.  a   20,  s    5;  a   10,  s   50;  .....   

  

     tenglik va tengsizliklarni o’qitish metodikasi