Microsoft Word Баходир лотинча тузатилган doc

o‘zgarishlar  deb  tushuniladi.  Yosh  bilan  bog‘liq  jismoniy 
sifatlarni rivojlanishi nisbatan sekin va notekis boradi.  
Jismoniy sifatlarni rivojlantirishning asosida organizmning 
ish  qobiliyatini  boshlang‘ich  darajasini  oshirish  maqsadida 
oshirib  berilgan  yuklamalarga  javob  bera  olishi  xususiyati 
unga  javoban  reaksiyasi  deb  tushuniladi.  Organizm  jismoniy 
yukga  o‘zidagi  mavjud  zaxiralarini  jalb  qilish  orqali  javob 
beradi.  Mashq  bajarish  davomida  energiya  resurslari 
sarflanadi,  asta-sekinlik  bilan  charchoq  his  qila  boshlanadi. 
Charchoq  hosil  bo‘lgan  mashg‘ulotdan  so‘ng  ish  qobiliyati 
pasaygan  holda  qoladi,  so‘ng  u  asta  sekinlik  bilan  tiklana 
boshlaydi.  Ish  qobiliyatini  tiklanishi  ish  boshlangungacha 

---

- 115 - 
 
bo‘lgan  holatga  yetib  uni  ortishi  davom  etaveradi  (bu 
fiziologik  qonun),  shunday  qilib  organizm  energiya  resursini 
son  jihatdan  sarflanganini  tiklab  ulguradi.  Bunday  yuqori 
tiklanishda  ish  qobiliyatini  oshgan  fazasi  vujudga  keladi.  Bu 
faza  bir  oz  vaqt  ichida  ushlanib  turadi  va  so‘ng  dastlabki 
holatga  pasayadi.  Shunday  qilib  jismoniy  mashqlar  bilan 
shug‘ullanish  mashg‘ulotlaridan  so‘ng  organizmni  holatida 
uchta  fazani  kuzatish  mumkin:  charchash,  dastlabki  holat 
darajasigacha  tiklanish,  ish  qobiliyatini  dastlabki  darajadan 
yuqoriroq  ortishi.  Agarda  keyingi  mashg‘ulot  charchash 
fazasiga  to‘g‘ri  kelib  qolsa  charchoqni  ustma-ust  to‘planishi 
sodir  bo‘lib  u  tolishga  aylanadi.  Shug‘ullanish  organizmning 
energiya  resurslarini  tiklanish  fazasiga  to‘g‘ri  kelsa  ish 
qobiliyati  aytarli  darajada  oshmasligi,  ish  qobiliyatini  yuqori 
darajadaligiga  to‘g‘ri  kelsa  organizm  jismoniy  yukga 
tayyorligi,  katta  hajmda  mashq  bajarishni  uddalay  olishligi 
amaliyotda  va  fanda  isbotlangan.  Shunga  ko‘ra  trenirovkalar 
organizmni  yuqori  ishchanlikka  ega  bo‘lgan  fazalarda 
o‘tkazilsa 
shug‘ullanganlik 
darajasi 
doim 
o‘sishi 
kuzatilmoqda. 
Tajribada 
isbotlanishicha 
shug‘ullanishni 
endigina boshlaganlarda mashg‘ulotlarni xaftada uch marotaba 
o‘tkazish,  1,  2  yoki  5  marotabali  mashg‘ulotlar  ham  yuqori 
samara 
bergan, 
yuqori 
malakali 
sportchilarda 
esa 
mashg‘ulotlar  chastotasi  ko‘proq.  Shug‘ullanganlik  faqat 
tizimli  mashg‘ulotlardagina  ortadi  va  uni  to‘xtatish  bilan 
shug‘ullanganlikni  keskin  pasayishi  kuzatiladi.  Jismoniy 
tarbiya  jarayonida  tanaffuslarga  yo‘l  qo‘yilmaydi.  Chunki 
mashg‘ulotni  ijobiy  effekti  yo‘qoladi.  Ijobiy  effekt  foni 
(soyasi)  mu’imdir.  Zararli  o‘zgarishlar  tanaffusning  5-7 

---