Microsoft Word Автомобилни бошқариш ва ҳаракат лотин doc

Avtomobilni boshqaruvchanlik 
deganda avtomobilning haydovchi 
bergan yo‘nalish bo‘yicha harakatlanishini ta’minlash xususiyatiga 
aytiladi. Avtomobilning boshqa foydalanish xususiyatlaridan ko‘ra ko‘p-
roq boshqaruvchanlik haydovchi bilan bog‘liqdir. Boshqaruvchanlikni 
yaxshi ta’minlash uchun avtomobilning konstruktiv ko‘rsatkichlari 
haydovchining psixofiziologik tavsifnomasiga mos kelishi kerak. 
Avtomobilning boshqariluvchanligi quyidagi ko‘rsatkichlar bilan 
baholanadi: 

avtomobilni aylanma harakatlanishida, egrilik trayektoriyasining 
chekka qiymati; 

egrilik trayektoriyasi o‘zgarishida tezlik qiymatining chekka 
miqdori, avtomobilni boshqarishda sarflanadigan energiya miqdori; 

berilgan harakat yo‘nalishidan avtomobilning o‘z-o‘zidan chetga 
chiqish qiymati miqdori. 

---

61 
Boshqariladigan g‘ildiraklar yo‘l notekisliklari ta’siridan doimiy 
ravishda o‘zining neytral holatidan chetga chiqib turadi. Boshqariladigan 
g‘ildirakning neytral holatini saqlashi va burilishdan keyin o‘z neytral 
holatiga qaytish qobiliyati boshqariladigan g‘ildiraklar 
stabilizatsiyasi 
deyiladi. Boshqariladigan g‘ildiraklar og‘irlik stabilizatsiyasi va tezlik 
stabilizatsiyasi kabi turlarga farqlanadi. 
Og‘irlik stabilizatsiyasida oldingi osmaning shkvoreni ko‘ndalang 
qiyaligi bilan ta’minlanadi. G‘ildirak burilganda shkvoren ko‘ndalang 
qiyaligi sababli avtomobil ko‘tariladi, lekin u o‘z og‘irligi bilan burilgan 
g‘ildirak avvalgi holatiga qaytishga harakat qiladi (12-rasm(a)). 
Tezlik stabilizatsiyasi momenti shkvorenning bo‘ylama qiyaligi 
natijasida vujudga keladi. Shkvoren shunday joylashganki, uning yuqori 
uchi orqaga, pastki uchi esa oldinga yo‘nalgan. Shkvoren o‘qi yo‘lni 
shina bilan yo‘l kontakti oldidan kesib o‘tadi. Shuning uchun 
avtomobilning harakatlanish paytida dumalash qarshiligi kuchi shkvoren 
o‘qiga nisbatan stabilizatsiya momentini vujudga keltiradi (12-rasm(b)). 
a b 
12-rasm. Og‘irlik va tezlik stabilizatsiyasi momentlari