Microsoft Word Архитектуравий ашёшунослик

1.4-jadval 
Moos shkalasi 
Materiallar 
Kimyoviy tarkib 
Qattiqlik ko’rsatkichi 
Talk 
3MgO
.
4SiO
2
.
H
2
O 
1 
Gips 
CaSO
4
.
H
2
O 
2 
Kaltsit 
SaCO
3
 
3 
Eruvchan shpat 
CaF
2
 (flyuorit) 
4 
Apatit 
Ca
5
(PO
4
)
3
F 
5 
Ortoklaz 
K
2
O
.
Al
2
O
3
.
6SiO
2
 
6 
Kvarts 
SiO
2
 
7 
Topaz 
Al
2
[SiO
4
](F,OH)
2
 
8 
Korund 
Al
2
O
3
 
9 
Olmos 
S 
10 
 
1.5. Deformativlik xossalar 
Elastiklik-kuch  olingandan  keyin  materialning  avvalgi  shakli  va  o’lchamlarini  tiklash 
xususiyatidir. 
Material  tashqi  kuch  tasirida  qoldiq  deformatsiyaning  eng  avvalgi  nuqtasi  elastiklik 
chegarasi  deyiladi.  Elastiklik  chegarasida  nisbiy  uzayish  kuchlanishga  to’g’ri  proportsional 
bo’lgani  uchun  kuch  olingach  material  avvalgi  shakli  va  o’lchamlarini  qoldiq  deformatsiyasiz 
tiklay oladi. 
Elastiklik  moduli  E  (Yung  moduli).  Guk  qonuniga  binoan  ichki  zo’riqishni  (b)  nisbiy 
uzayish yoki qisqarishga () nisbatidir: 
E, MPa 
Siqilish  yoki  cho’zilishdan  h’osil  bo’ladigan  ichki  zo’riqish  bRF  formula  yordamida 
topiladi. Bu erda, R-tasir etayotgan kuch; F-ko’ndalang kesim yuzasi. 
Shisha  elastik  mo’rt  deformatsiyalanadi  va  elastiklik  chegarasida  sinadi.  Po’lat,  kristall 
tuzilishli  polimerlar  yuqori  kuchlanishlarda  h’am  elastiklik  xususiyatini  yo’qotmaydi  va plastik 
zonada  sinadi.  Beton,  qorishma  va  shu  kabi  kompozitsion  materiallarga  mustah’kamlik 
chegarasining 20% qadar kuch qo’yilganda chiziqsiz bog’lanishli elastik deformatsiyalanish yuz 
beradi. Kauchuk, rezina va shu kabi elastomerlarda elastik deformatsiya 100% dan h’am oshishi 
mumkin.  Materialda  kuch  tasirida  bo’ylama  va  ko’ndalang  deformatsiyalar  h’osil  bo’lib, 
ularning  nisbati  Puasson  koeffitsienti  (M)  bilan  ifodalanadi.  Puasson  koeffitsienti  beton  uchun 
0,17-0,2; polietilen uchun 0,4 ni tashkil qiladi. 

---

Plastiklik  materialning  tashqi  kuch  tasirida  shakli  va  o’lchamlarini  buzilmasdan 
o’zgartirish  va  kuch  olingach  avvalgi  h’olatini  to’la  tiklay  olmaslik  xususiyatidir.  Bunday 
materiallarga po’latning ayrim turlari, plastmassalar, bitumlar va boshqalar kiradi. Plastiklik ko’p 
xollarda h’arorat o’zgarishiga bog’liq bo’ladi. 
Mo’rtlik-materialga  tashqi  kuch  tasir  etganda  sezilarli  deformatsiyalanmagan  xolda 
buzilishi  uning  mo’rtligidir. Mo’rt  materiallar siqilishga  yaxshi  qarshilik  ko’rsatib, egilishga  va 
cho’zilishga yomon ishlaydi. Mo’rt materiallarga tabiiy tosh, shisha, beton, silikat va shu kabilar 
kiradi.