Microsoft Word analitik kimyo ruziyev

Alanga fotometriyasi

---

70 
Alangaviy fotometriya eritmalardagi Na, Ca, Li, K, Sr, Ba, B, Cr, Mn, Mg 
elementlarini sifat va miqdoriy tahlil qilishda qo’llaniladi. Bunda 
tekshirilayotgan eritma gaz gorelkasi alangasiga purkalganda aniqlanayotgan 
elementga issiqlik ta’sir etishi natijasida shu element- uchun xarakterli bo’lgan 
spektr hosil bo’ladi. Bunda tekshirlayotgan elementlarning alanga ta’sirida 
qo’zg’algan atomlari ma’lum to’lqin uzunligiga ega bo’lgan nur chiqaradi. 
Chiqayotgan yorug’lik nurining chastotasi bilan atom yoki molekulaning 
ma’lum holatdagi energiyasi orasidagi bog’liqlik Plank- Eynshteyn tenglamasi 
bilan ifodalariadi: 
E
2
-E]= hυ bu yerda 
E
2
- atomning qo’zg’atilgan holatdagi energiyasi; 
E
1
- atomning oxirgi holatdagi energiyasi; 
h- Plank doimiysi; 
υ- yorug’lik nurining tebranish chastotasi. 
Shunday qilib, atomdan chiqayotgan yorug’likning to’lqin uzunligi 
tekshirilayotgan elementning sifat analizi. uchun xarakterli faktor bo’lib xizmat 
qiladi. Undan foydalanib murakkab aralashma tarkibidagi elementni topish 
mumkin. 
Nurlanish intensivligi bir vaqtning o’zida alanga bilan element orasida 
sodir bo'ladigan prosessning miqdoriy xarakteristikasi ham bo’lib xizmat qiladi. 
Chunki alanga ta’sirida qo’zg’atilgan atomlar sonining orgishi bilan nurlanish 
intensivligi kuchayadi. Agar tekshirilayotgan moddaning purkalishini e’tiborga 
olsak, nurlanish intensivligi eritma konsentratsyasigagina bog’liq bo’ladi. 
Gaz gorelkasida aerozol bilan aralashtirilgan gaz yonadi. Eritmani purkash 
uchun shtutser orqali purkagich kamerasiga keladi. Shu vakuum tufayli eritma 
stakanchadan unga uchuni tushurilgan naycha orqali kapilyarga suriladi va 
undan chiqishida mayda zarrachalar holida sochiladi. Katta o’lchamdagi 
zarrachalar aralashtirish kamerasi devorlariga o’tiradi, eng mayda zarrachalar 
esa gaz bilan aralashadi. Bu gaz kameraga shtutser orqali yuboriladi va u yerda 
tekshirilayotgan eritma bilan aralashtirilgan gorelka qalpoqchasidagi teshikcha 
orqali juda kichik oqim holida chiqib yonadi va alanga hosil qiladi. 
Parrakli disklar gaz va aerozolni yaxshi aralashtirish uchun xizmat qiladi. 
Gorelka kamerasidan kondensator (gaz bilan aerozol aralashmasi) shtutser orqali 
chiqariladi. Gorelkaning purkagich o’matilgan oldingi qismi kamera bilan 
ulangan bo’lib, gorelkani tozalash vaqtida uni olib qo’yish mumkin. Shu 
maqsadda gorelkaning orqa devori ham kamera bilan rezba yordamida ulangan. 
Alangaviy fotometr yordamida aniqlangan 12 elementning har biri uchun 
maxsus yorug’lik filtri qo’yiladi. Quyidagi 8-jadvalda ularning tasnifini 
keltiramiz. 
 
 
 
 

---

71 
8-jadval
Ele 
men 
tlar 
Na 
Ca 
Li 
К 
Sr Cs 
Rb 
Ba 
В 
Cr 
Mn 
Mg 
λ
max
589 
620 
671 
766 
160 
780 
193 
515 
520 
403 
383 
∆λ 
10+2 10+2 
12+2 
1Q+2 10+2 
10+2 12+2 12+2 12+2 12+2 10+2
Bu yerda 
λ
max
-yorug’lik filtri o’tkazgan maksimumga mos keladigan 
to’lqin uzunligi: 
∆λ
- yorug’lik filtri o’tkazgan oqimning kengligi. 
Tekshirilayotgan 
spektr 
chiziqlarini 
farqlash 
uchun 
alangaviy 
fotometriyada interferension yorug’lik filtrlaridan foydalaniladi. Ularni 
tanlashda yorug’lik o’tkazish maksimumi ma’lum element nurlanishning to’lqin 
uzunligiga mos kelishiga e’tibor beriladi. 
Gardishdagi yorug’lik filtrlaridan biri asbobning maxsus darchasiga. 
to’g’rilanadi. Gardishga bir vaqtning o’zida to’rtta yorug’liq filtri o’matiladi. 
Har qaysi yorug’lik filtri biror kimyoviy elementni aniqlashda qo’llaniladi. 
Yorug’lik energiyasini qabul qilgich sifatida F-9 markali fotoelementdan 
foydalaniladi. F-9 100 mka ga mo’ljallangan M-24 markali mikroampermetr 
bilan ulangari. Asbob 220 V li o’zgaru’vchan tokka ulanadi. Ushbu asbob 
yordamida olingan eksperimental ma’lumotlar standart eritmalar hosil qilgan 
fototok qiymati asosida kalibrovkalash grafigi chiziladi. Tekshirilayotgan 
eritmaning konsentratsyasini shugrafik yordamida osonlik bilan hisoblab topish 
mumkin.