Microsoft Word Allambergenova M

62





chegaralangan bo’lib, asosan bir predmetning boshqa predmet tomonga yo’nalishi ma'nosini ifodalagan. Keyingi davrlarda -g’aru//-qaru affiksi tashqari, ichkari kabi so’zlar tarkibida saqlangan bo’lib, bu so’zlar ravish turkumiga o’tgan.

2. 
   Qadimgi turkiy tilda yordamchilar alohida taraqqiyot bosqichiga egadir. Xususan, dastlab yuklamalar alohida so’z turkumi sifatida mavjud bo’lmagan, grammatik jihatdan shakllanmagan edi. Yuklamalar vazifasini turli otlar va fe'llar bajargan. Qadimgi turkiy tilda yordamchi so’zlardan aynan yuklamalar bog’lovchilarga qaraganda ancha takomillashgan bo’lib, nisbatan oldinroq so’z turkumiga aylangan edi. Buni biz qadimgi yodgorliklar bo’lmish turkiy yozma obidalar orqali bilib olishimiz mumkin. Yodgorliklar tilida, xususan, yuklamalar tarkibida ham o’zlashmalar mavjud bo’lsa-da, ular tilning o’z ichki imkoniyati hisobiga boyib borgan.
   
3. 
   Turkiy tillarning turli sabablarga ko’ra aloqa-aralashuv jarayonining yuz berishi qadimgi turkiy tilning grammatik holatiga ham ta'sir qiladi. Qadimgi turkiy davrning birinchi bosqichida tillarning tabaqalanish, guruhlanish jarayoni kechgan bo’lsa, ikkinchi davrga kelib, barcha hozirgi turkiy tillar umumiy tarzda tashkil topadi. Ularning uzil-kesil shakllanishi esa keyingi davrlarga ham to’g’ri keladi. Shuningdek, keyingi davrlarga kelib turkiy tillarga boshqa etnik qatlamlarning ta'siri ham alohida o’rin egallagan.
   
4. 
   Jamiyat hayotidagi o’zgarishlar, birinchi navbatda, leksik qatlamda aks etadi. Leksik qatlamning aksariyat qismi esa maishiy leksikaga oidligi ma'lum. Tilga turli so’zlarning yangidan kirib kelishi, tildagi mavjud so’zlarning yangi hodisalarga tadbiq qilinishi o’z navbatida maishiy leksikaga ham katta ta sir ko’rsatadi. Ayrim so’zlar tildan chiqib ketadi yoki o’zining oldingi ma'nosini yo’qotadi. Bu hodisalar hamisha rivojlanishda, o’zgarishda bo’lgan.
   
5. 
   Bitigtoshlarning barchasida ham harbiy sohaga oid bo’lgan so’zlar hajmi anchagina. Ular qadimgi ko’k turk xoqonlarining harbiy mahoratlari, jismonan baquvvat, bahodir bo’lganliklari haqida kishiga ma'lum tasavvurlarni beradi. Shu jihatdan ularni o’rganish o’ziga xos izlanishlarni talab qiluvchi mavzulardan biridir.