Microsoft Word Allambergenova M

Mahmud Koshg’ariy “Devoni lug’atit-turk” Ankara 1939-1941, I-III qismlar.


4





Shuningdek, S.G.Klyashtorniy M.Koshg’ariydan yuz yil keyin yozgan Faxr addin Muborakshoh Marvarudiyning runiy xati haqida gapirib, uni “tokuz- □ guz” va

33

“uyg’ur xati” deb yuritilganligini bayon qiladi .

Tarixchi va davlat arbobi Alovuddin Ota-Malik Muhammad Juvayniy o’zining “Tarixi jahonkushoy” asarida, sayohati davomini, o’z kuzatuvlarini, Sharqiy Osiyo davlatlarini tasvirlaydi. Juvayniy Qoraqurum va qadimgi uyg’ur poytaxti Ordubaliqni tasvirlab shunday deydi: “Ordubaliq saroyining darvozasi

qoldiqlariga qarama-qarshi, toshlarga o ’yilib yozilgan yozuvlar topilgan. Xoqon (Munka xoqon 1251-1259) boshqargan davrda, davom qiladi Juvayniy, bu toshlar yerdan qazib olingan, ularning tagida o ’yilgan izlar bo ’lib, unda yozuv mavjud bo ’lgan katta tosh yotgan edi. Mazkur yozuvlarni o ’qiy oladigan kishini topish buyurildi, hech kim ularni o’qiyolmadi. Xitoydan kamlar ya'ni shamanlar deb nomlangan odamlarni yig ’dilar, ulargagina toshlardagi yozuvlar tanish bo ’lishi mumkin edi ”- deb qayd qiladi^{3 4}. Runiy yozuvlar turli nomlar bilan yuritilib kelingan. Ularni gotlar, yunon-gotlar, indo-gotlar nomlari bilan ham yuritishdi, bunga bitiglarning to’liq o’rganilmaganligi sabab bo’lgan. Fransuz turkologi Abel’ Remyuza (1788-1832) aniq fikrni keltiradi: “yozuvlar runlar bilan o’xshashligi yolg’on bo’lishi ham mumkin, chunki ular turklar yashagan qadimiy yerlarda joylashgan”. Bunga qarshi G.I. Spasskiy “Janubiy Sibirda turklar yashaganligi haqida hech qanday ma’lumot yo’q, aksincha ular mazkur yerlarda yangi aholi hisoblanishgan” (Kononov.N.A “История изучения” )-deb qayd qiladi. Uning fikricha yozuvlar mo’g’ul yoki qolmiq yozuvlari bo’lishi mumkin ekan, keyinchalik G.I.Spasskiy yozuvlarning kelib chiqishini slavyan yozuvlari bilan bog’lagan.

Nikolay Mixaylovich Yadrinsev (1842-1894), I.S.Bogolubskiy va A.V.Adrianovlar topgan hamda Minusinsk muzeyida saqlanayotgan runiy yozuvlar haqida gapirganda, ularni turklarga tegishli ekanligini aytib o’tadi.