Microsoft Word aktiv va passiv êèòîáè

DBE 
= 
TD 
 
x 
 
100% 
TD+JD+MD 
Bu yerda: 
TD 
– transaksion depozitlar; 
JD
– jamgʻarma depozitlari; 
MD
– muddatli depozitlar. 
XTTB ekspertlarining tavsiyasiga koʻra, mazkur koʻrsatkichning eng yuqori 
chegarasi 30 foizni tashkil etishi lozim. Agar uning amaldagi darajasi 30 foizdan 

---

117 
yuqori boʻlsa, u holda, ushbu tijorat bankining depozit bazasi yetarli emas, deb 
hisoblanadi. 
XTTB ekspertlari tomonidan ishlab chiqilgan usulda transaksion 
depozitlarning barqaror qoldigʻi tijorat banklari depozit bazasini yetarliligini 
aniqlashda hisobga olinmagan. Lekin ayrim iqtisodchi olimlar, jumladan, prof. 
O.I.Lavrushin
27
tijorat banklari depozit bazasini yetarliligini baholashda 
transaksion depozitlarni barqaror qoldigʻini hisobga olish lozim, deb hisoblaydi. 
Hozirgi davrda dunyoning koʻpchilik mamlakatlarida, shu jumladan, 
Oʻzbekiston Respublikasida tijorat banklari faoliyatini inspeksion tekshirishda 
“CAMEL” reyting tizimidan keng foydalanilmoqda. Ushbu tizimda tijorat banklari 
depozit bazasini barqarorligi quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
DBE 
= 
Asosiy depozitlar 
 
x 
 
100% 
Depozitlar jami 
Mazkur koʻrsatkichning amaldagi darajasi 75 foizdan past boʻlmagan 
taqdirdagina tijorat bankini depozit bazasi yetarli hisoblanadi. Boshqacha qilib 
aytganda, tijorat banklari depozitlarini umumiy hajmida asosiy depozitlarni 
salmogʻi kamida 75 foizni tashkil etishi lozim.
“CAMEL” reyting tizimida asosiy depozitlar deganda depozitlarning bankni 
tark etmaydigan qismi tushuniladi. Shu jihatdan olganda, asosiy depozitlar har uch 
turdagi depozitlar – transaksion depozitlar, muddatli depozitlar va jamgʻarma 
depozitlarini barqaror qoldigʻini oʻz ichiga oladi. 
“CAMEL” reyting tizimidagi depozit bazasini yetarliligini baholash usuli 
XTTBning baholash usuliga nisbatan mukammalroq hisoblanadi. Yaʻni, 
birinchidan, transaksion depozitlarni barqaror qoldigʻi hisobga olinmoqda. Bu esa, 
juda muhim, chunki transaksion depozitlarning barqaror qoldigʻidan 
foydalanilganda tijorat banklarini likvidliligiga nisbatan jiddiy xavf yuzaga 
27
Лаврушин О.И. Банковское дело: современная система кредитования: Учебное пособие. - М.: 
Кнорус, 2014. - 360 с.

---

118 
kelmaydi; ikkinchidan, jamgʻarma depozitlarini barqaror qoldigʻigina asosiy 
depozit sifatida eʻtirof etilmoqda. Holbuki, jamgʻarma depozitlarini maʻlum qismi 
nobarqaror passiv hisoblanadi. Ular transaksion depozitlardan bankni maʻlum 
muddat oldindan ogohlantirish yoʻli bilan olinishi jihatidan farq qiladi.