Microsoft Word 5-nazariy mavzu

 

Insonda ishonch uchta tarkibiy qismdan tarkib topadi: 

bilim - hissiyot - xulq-atvor.
Ishonch quyidagi formula: 
tushunish - kechinmalar - o’ziga qabul qilish - bajarish
(o’z 
faoliyati va atrofidagilar tajribasi) asosida amalga oshiriladi. 
Ishontirish yordamida yangi qarashlar, munosabatlar shakllanadi yoki o’zgaradi. 
Iishontirish shakllari tubandagilar: munozara, bahs, suhbat, hikoya qilish va namuna.
Ishontirish hamkorlikda ta’sir ko’rsatishda maksimum ta’sirli bo’lishi uchun quyidagi 
pedagogik talablarga javob berishi kerak. 
- ishontirish mazmuni, shakli o’quvcnining rivojlanish darajasiga mos bo’lishi (kichik 
o’quvchilarda ertak, fantastik hikoyalar va boshqa); 
- ishontirishda o’quvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish; 
- ishontirish umumlashgan, konkret asoslarga, misollarga, boshlang’ich sinflarda ovozli 
materiallarga tayanishi; 
- ishontirishda o’qituvchi o’zi xabar qilayotgan narsaga o’zi chuqur ishonishi va h.k. 
Ishontirishning o’zaro hamkorlikdagi ta’sir ko’rsatish samarasi quyidagi shartlarda yuz 
beradi: 
- o’zaro hamkorlikda ta’sirning kuchi ishontiruvchining obro’siga va voqyeaning mazmuniga 
bog’liq (o’quvchi o’qituvchiga qanchalik ijobiy munosabatda bo’lsa, shunchalik unga tez 
ishonadi); 

---

 - ishontirishda o’quvchining individual ruhiy holatini hisobga olish; 
- ishontirishda ishontiruvchining intellektual hissiy holati bilan ishonuvchining holati mos 
bo’lishi kerak. Masalan, bola haddan tashqari hayajonlanganda noxush his-tuyg’ular unda 
hukmronlik qilganda uning xulqidagi kamchiliklarni ko’rsatish orqali ta’sir ko’rsatish samara 
bermaydi. 
Ishontirish metodi ta’sirli bo’ladi qaysiki, fikr, hissiyot va iroda bir butun holda 
muvofiqlashadi. Ishontirishning samarasi o’qituvchining so’z va ish harakat birligiga ham 
bog’liq. 
Ta’lim va tarbiyada o’qituvchining ishontirishi haqida Ibn Sinoning quyidagi ibratli so’zlari 
qimmatlidir: “Har bir so’z harakat va mimika bilan tasdiqlanishi, bolalarda hissiyot 
uyg’otadigan bo’lishi zarur”. 
Pedagogik ta’sir ko’rsatishda ishontirish metodi bilan bir qatorda ta’sir ko’rsatish metodi 
ham qo’llaniladi. Uzoq yillar pedagogik jarayonda ta’sir etish tan olinmas edi. Biz xohlasak, 
xohlamasak ta’sir ko’rsatish elementlari hayotda o’zaro hamkorlikda muhum rol o’ynaydi. 
So’z yordamida biz o’quvchilarda ziyraklik yoki qo’rquvni, o’ziga ishonch yoki 
ishonchsizlikni, zerikish, ishonch yoki shubha singarilarni hosil qilamiz. 
O’quvchilarga ta’sir qilish so’zning fandagi ma’nosiga qarab emas, so’z va nutq 
intonasiyasi, aniqligini ifodalovchi hamda bularni mustahkamlovchi imo-ishoralar – yuz, qo’l 
harakatlari bilan bevosita hissiyotga ta’sir etadi. Bu haqda Makarenko: “... Yuz harakatlarini 
yaxshi egallamagan, o’z yuzida zarur ma’nolarni bera bilmaydigan yoki o’z kayfiyatini ushlab 
turolmaydigan kishi yaxshi tarbiyachi bo’lishi mumkin emas”, - deb o’rinli ta’kidldgan. 
 
Suxomlinskiy so’zning ta’siri haqida: O’qituvchining so’zi - tarbiyalanuvchining 
qalbiga ta’sir o’tkazadigan yagona so’z. Tarbiyachilik san’ati - avvalo, gapirish, inson 
yuragiga murojaat qila olish san’atidir. Men shunga astoydil ishonamanki, ko’pincha katta 
janjal bilan tugaydigan, maktabda tez-tez sodir bo’lib turadigan mojarolar – o’qituvchilarning 
o’quvchilar bilan gaplashishni bilmasliklari oqibatidir”, - degan fikrlari qimmatlidir.
Pedagogik ta’sirning samarali bo’lish shartlaridan biri tubandagilardir: o’quv materialining 
mazmuni: ta’sir ko’rsatishda o’qituvchining ta’sir ko’rsatishga bo’lgan munosabati; ta’sirning 
o’quvchi yosh va individual sifatlariga va ta’sir ko’rsatishdagi holatiga bog’liqligi; 
o’qituvchining ta’sir ko’rsatish texnikasiga; ta’sir ko’rsatishning asoslangan sifatiga va 
amalda qo’llash uchun yaratilgan sharoitga va boshqalarga bog’liq.