Microsoft Word \270\270\270darslik elektron tijorat docx

-
 
arxivda  yoki  bulutda  saqlanishi  mumkin  bo’lgan  zarur  ma’lumotlarga 
deyarli darhol kirishni ta’minlaydi; 
-
 
ma’lumotni  turli  mezonlar  bo’yicha  izlash  imkoniyatini  yaratadi  (sana  va 
vaqt,  harakatlanuvchi  ob’ektlarning  mavjudligi,  voqea  raqami  va  boshqalar 
bo’yicha); 

---

23 
 
-
 
bir  vaqtning  o’zida  ko’plab  foydalanuvchilarga  joriy  va  saqlab  qo’yilgan 
ma’lumotlarga kirishni ta’minlaydi. 
Shubhasiz,  raqamli  texnologiyalarning  keng  tarqalishiga  ijobiy  ta’sir 
qiluvchi  omil  raqamli  qurilmalarning  funksional  imkoniyatlari  kengayib  borishi 
bilan ular narxlarining tez pasayib borishi hisoblanadi. Raqamli qurilmalarga yillar 
davomida xizmat ko’rsatmasdan ishlatish mumkinligi ham muhimdir. 
Biznes  sohasida  va  odamlar  hayotida  raqamli  qurilmalarning  xilma-xilligi 
va  soni  mutaasil  ravishda o’sib  bormoqda:  noutbuklar,  planshet  kompyuterlari  va 
smartfonlarga  safiga  raqamli  televizorlar,  videokameralar,  fitness  bilakuzuklari, 
aqlli  soatlar,  turli  xil  taqiladigan  qurilmalar  va  datchiklar,  shu  jumladan  ko’chma 
qurilmalar  va  datchiklar,  shu  jumlaladan  meditsina  qurilmalari  va  datchiklari, 
avtomobil navigatsiya tizimlari va boshqalarni ham qo’shish mumkin. Allaqachon 
odatiy  bo’lib  qolgan  bankomatlar  qatoriga  ichimlik  va  sneklar  (engil  gazaklar) 
sotadigan vending (vend – savdo qilish (avtomatlar yordamida)) apparatlari, qahva 
va  choy  tayyorlaydigan,  kserokopiya  va  fotosuratlarni  tayyorlaydigan,  to’lovlarni 
qabul qiladigan va hokazolarga mo’ljallangan turli xil avtomatlar qo’shildi. 
Raqamli  qurilmalar  va  raqamli  texnologiyalar  tufayli,  24/7  rejimida, 
ko’pincha  sutkada  turli  xil  ma’lumotlarni  ishlab  chiqarish,  saqlash  va  uzatish 
qobiliyatiga ega bo’lgan jismoniy ob’ektlar sonining keskin o’sishi kuzatilmoqda. 
Mohiyati jihatidan mobillik va Big Data (katta ma’lumotlar) davri kelmoqda. 
Tarixan, 
raqamli 
texnologiyalarning 
kirib 
kelishi 
va 
raqamli 
transformatsiya 90-yillarning o’rtalaridan – musiqa, rasmlar va videolar olamidan 
boshlangan.  2009-  yildan  so’ng,  narsalar  Interneti  paydo  bo’ldi,  bu  21-asrning 
ikkinchi  o’n  yilligi  esa  raqamli  televidenie  va  raqamli  marketingni  rivojlantirish 
bilan  bog’liq  bo’lib,  keyinchalik  raqamli  transformatsiya  sanoat  (4.0 
industriyasi)da  boshlandi,  sog’liqni  saqlash,  ta’lim,  chakana  savdo,  uy-joy 
kommunal xo’jaligi va boshqa sohalarga kirib keldi. 
Raqamli  texnologiyalarning  potentsiali  2004-2007  yillarda,  raqamli 
iqtisodiyot  va  jamiyat  rivojiga  katta  ta’sir  ko’rsatgan  asosiy  xizmatlar  va 
mahsulotlar  yaratilganda  aniq  namoyon  bo’ldi.  2004  yilda  aloqa  va  axborot 

---

24 
 
almashinuvi  kanali  sifatida 
Facebook
  ijtimoiy  tarmog’i  paydo  bo’ldi.  2005  yilda 
video  matriallarni  yuklash  va  ko’rish  mumkin  bo’lgan 
YouTube
  kanali  bozorga 
chiqdi.  2006  yilda 
Amazon  Web  Services
  (AIVS)  e’lon  qilindi,  bu  onlayn 
kompaniyalar  yaratish  jarayonini  soddalashtirdi  va  arzonlashtirdi.  2007  yilda 
Apple 
kompanisining 
iPhone
va 
Google
  kompaniyasining 
Android 
operatsion 
tizimi  sotuvga  chiqdi. 
iPhone
  smartfonlari  bozorni  tom  ma’noda  "portlatib 
yubordi",  bu  esa  iste’molchilar  uchun  ijtimoiy  tarmoqlardan  foydalanishni 
osonlashtirib, mobil ilova bozorini rivojlantirishga yo’l ochib berdi. 
Rossiyada  raqamli  texnologiyalar  iste’molchilarga  xizmat  ko’rsatish 
sohalariga  faol  kirib  bormoqda  va  ularni  o’zgartirmoqda.  Avvalam  bor,  bu 
iste’molchilar  xulq-atvorining  o’zgarishi  bilan  bog’liq  bo’lgan  banklar, 
telekommunikatsiya sohasi, chakana savdo bo’lib, biz ularni quyida batafsil ko’rib 
chiqamiz. 
Raqamli  transformatsiya  marketingni  rivojlantirish  va  hamkorlar  va 
iste’molchilar  bilan  aloqalarni  o’rnatish  uchun  yangi  imkoniyatlar  ochib  beradi, 
mahsulotni  sotishni,  xizmat  ko’rsatishni  va  qo’llab-quvvatlashni,  uskunalarning 
ishlashi  to’g’risida  ma’lumot  to’plashni,  ma’lumot  almashishni  tashkil  qilishni, 
biznes  jarayonlarini  avtomatlashtirishni  va  biznesni  boshqarish  sohasidagi 
ko’pgina boshqa funktsiyalarni yangicha tarzda tashkil qilishga imkoniyat yaratadi.  
Ammo,  shu  bilan  birga,  bu  ko’plab  muammolar  va  tahdidlarni  keltirib 
chiqaradi:  juda  katta    ma’lumotlari  massivi  bilan  nima  qilish  kerak?  Ushbu 
ma’lumotlar  massividan  kerakli  bilimlarni  qanday  ajratib  olish  mumkin?  Ishlab 
chiqarish va boshqa tizimlarning xavfsizligini qanday ta’minlash mumkin? Kimga 
va  qanday  ma’lumotlardan  foydalanishga  ruxsat  berilishi  kerak?  Kompaniyaning 
raqamli madaniyati qanday shakllantiriladi? Raqamli platformalar va ekotizimlarni 
qanday boshqarish kerak? Inson va mashina intellekti o’rtasidagi chegara qayerdan 
o’tadi?  Va  boshqa  muammolar  va  tahdidlar.  Ushbu  sohadagi  ko’plab  qarorlar  va 
yechimlar siyosiy ahamiyatga ega bo’lishi kutilmoqda. 
Mutaxassislar  raqamli  iqtisodiyot  yangi  mahsulotlarni  ishlab  chiqish  va 
ishlab  chiqarish  tsiklini  ancha  qisqarishiga,  murakkab  mahsulotlarning  raqamli 

---

25 
 
modellarini  shakllantirish  va  ularning  virtual  sinovlarini  o’tkazish  zaruratiga, 
axborot  kognitivistikasi    (bilish  nazariyasi,  kognitiv  psixologiya,  noverbal 
kommunikatsiya  va  sun’iy  intellekt  nazariyasini  birlashtiruvchi  fanlararo  ilmiy 
yo’nalish)  asosida  inson-mashina  interfeyslarini  rivojlantirishga  olib  kelishi 
to’g’risida gapirishadi.  
Shuningdek  o’z  mahsulotlarini  ishlab  chiqarishda  zavod  sozlamalarini 
qo’llovchi foydalanuvchilardan, shu jumladan “uy fabrikalari” sharoitidan tortib to 
individual 
istemolchilarga 
individual 
mahsulotlar 
etkazib 
beruvchi 
kompaniyalargacha  farqlanishi  mumkin  bo’lgan  “xizmatga  yo’naltirilgan 
loyihalash”ni rivojlantirish g’oyasi bildirilmoqda.  
Ammo,  aftidan,  "biz  barchamiz  o’zimiz  oz-moz  tasavvur  qiladigan 
imkoniyat  va  zaifliklarga  duch  kelmoqdamiz"
2
  deb  aytgan  Joshua  Kuper  Ramo 
fikriga  qo’shilimiz  lozim.  Haqiqiy  va  virtual  dunyolar  birlashadi,  odam  bir 
vaqtning  o’zida  haqiqiy  va  virtual  dunyoda  yashaydi,  ularning  qanday 
aralashganini ko’radi va bu dunyoning yangi idrokini talab qiladi, bu erda oldingi 
tajriba  kam  foyda  keltiradi,  bu  erda  sezgi  va  intuitsiya  muhim  hisoblanadi. 
"Ettinchi sezgi. Bashorat qilish belgisi ostida: raqamli asrdagi o’zgarishlar qanday 
bashorat qilinadi va boshqariladi”  deb nomlangan falsafiy kitobda R.J. Kuperning 
ta’kidlashicha,  raqamli  iqtisodiyot  yoki  tarmoq  kommunikatsiyalari  iqtisodiyoti 
"iqtisodiyot va jamiyatning barcha jabhalariga ta’sir etadigan" yangi mohiyatning 
shakllanishiga olib keladi.  
Raqamli  iqtisodiyot  endi  shakllanish  jarayonida  bo’lganligi  sababli, 
tadqiqotlar va biznes amaliyotlari raqamli 
(digital)
texnologiyalar nima ekanligini 
va  biznesni  raqamlashtirish 
(digitalization)
nima  degani  yagona  tushunchaning 
vujudga kelmaganligi tabiiy xoldir.  
Ba’zilar 
digital
 va 
E-commerse
 atamalarini ayniyatlashtirishadi, internetga 
bog’liq  bo’lgan  tarmoqlar  va  bozorlar  to’g’risida    gapirishadi,  boshqalar  esa 
raqamli  texnologiyalarni  bulutli  xizmatlar  yoki 
Big  Data
  texnologiyalari  bilan 
ishlash  texnologiyalari  deb  qarashadi.  Ammo  bularning  hammasi  iqtisodiyot  va 
biznesning  o’zgarishi  kontekstida  hodisaning  mohiyatini  ochib  bermaydigan 

---

26 
 
xususiy holatlardir. 
Raqamli  texnologiyalarning  biznesga  nisbatan  qo’llanilganda  o’ziga  xos 
xususiyati biznes muammolarini birgalikda hal qilish uchun tashkilotning jismoniy 
va  raqamli  resurslarining  birlashtirish  hisoblanadi,  bu  yangi  biznes  modellarining 
shakllanishiga  olib  keladi,  iste’molchilar  uchun  yangi  qadriyatlarni  yaratishga 
imkon  beradi,  raqobat  strategiyalarini  o’zgartiradi  va  natijada  biznesning 
raqobatdoshligini oshiradi. 
Shunga  muvofiq,  raqamli  iqtisodiyotni  ishlab  chiqarish  va  iste’mol 
sohasidagi  jismoniy  va  raqamli  ob’ektlarning  iqtisodiyot  va  jamiyatdagi 
integratsiyasiga  asoslangan  iqtisodiyot  rivojlanishining  yangi  bosqichi  sifatida 
ta’riflash mumkin. Ushbu integratsiya tarmoq aloqalarini, yuqori tezlikda ulanishni 
kengayishiga olib keladi. 
Yuroqida  keltirilganlardan  kelib  chiqqan  holda  elektron  tijoratni  raqamli 
texnologiyalarsiz  tasavvur  qilib  bo’lmaydi.  Elektron  tijoratni  rivojlanishi, 
sohalarga kirib borishi va undan samarali foydalanish raqamli texnologiyalar orqali 
amalga oshiriladi.