|
15-BOB. ELEKTRON TIJORAT TIZIMIDA HUJJATLARNI
RASMIYLASHTIRISH
15.1. Elektron tijoratda kelishuv xujjatlari
Zamonaviy iqtisodiy rivojlanish jarayonidaaxborot kommunikatsiya
texnologiyalari imkoniyatlaridan samarali foydalanish dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqaruvchi, xizmat ko‘rsatuvchi, xaridor va
iste’molchilar o‘rtasidagi huquqiy-moliyaviy munosabatlarni yuqori darajaga
ko‘tarish, uning tezkorligi hamda xavfsizlik ko‘rsatkichini oshirish, bunda elektron
tijorat va elektron to‘lov tizimi rivojlanishiga erishish muhim masaladir. Elektron
hukumat tizimi rivojlanayotgan bir davrda iqtisodiyotni rivojlantirishningeng
muhim omillaridan biri - pul aylanishini to'g'ri va aniqtashkil qilishdan iborat,
chunki bozor iqtisodiyoti tovar-pul munosabatlarining holati va taraqqiyoti bilan
chambarchasbog’liqdir.Korxona va tashkilotlar o'zlarining xo'jalik faoliyatlari
jarayonida doimo bir-birlari bilan aloqada bo'ladilar. Ular o'rtasida tovar
ayirboshlash jarayoni pul va pullik hisob-kitoblaryordamida amalga oshiriladi.
Tovar ayirboshlashning o'zi esa pul aylanishining moddiy asosi bo'lib hisoblanadi.
Uning asosida esa boshqa pullik munosabatlar vujudga keladi (soliq
organlari,pensiya fondi, bank muassasalari va boshqalar). Axborot tizimining
rivojlanishi nafaqat ishlab chiqarish korxonalari yuksalishini ta’minladi, balki
xizmat ko‘rsatish borasida ham katta yutuqlarga sabab bo‘ldi. O‘zbekistonda
aholiga xizmat ko‘rsatish (servis, kommunal) sohasidagi munosabatlarni tartibga
solish, ularni sifatini yaxshilash ham Elektron hukumatning muhim vazifalaridan
biridir. Ko‘rsatilayotgan xizmatlar hajmi ham zaruriy resurslarni prognoz qilish
imkoniyatini beradi. Bu sohada ham elektron pullar orqali to‘lovlarni amalga
oshirilishi, bir tomondan, aholiga qulayliklar beradi, ikkinchi tomondan, aholi va
boshqa talabgorlar ehtiyojlarini aniqlash ishlarini avtomatlashtirish imkoniyatini
beradi. Hozirda axborot texnologiyalari sohasi subyektlari tomonidan elektron
to‘lovlar va elektron tijoratni amalga oshirishni avtomatlashtirish imkonini
225
beruvchi xilma-xil texnologik yechimlar taklif etilmoqda. Xususan, Internet
tarmog‘ida plastik kartalar bilan to‘lovlarni amalga oshirishni imkon beruvchi
dasturiy ta’minot ishlab chiqilib, joriy etildi. Internet tarmog‘ining «uz» domenida
internet-do‘konlar mavjud bo‘lib, foydalanuvchilariga masofadan turib, muayyan
vaqt rejimida ehtiyoj tovarlarini xarid qilish va xizmatlardan foydalanishlari uchun
xizmat tashkil etilganligi keng aholi qatlamlariga bu yo‘nalishdagi imkoniyatlardan
darak beradi. Bugungi kunda bank-moliya sektorida axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanishning o‘sib boruvchi global tendensiyasi, bank
plastik kartalari miqdorining o‘sishi hamda elektron to‘lovlar va elektron
tijoratning rivojlanib borishi barobarida mamlakatimizda elektron to‘lovlar va
elektron tijorat sohasida loyihalarni amalga oshirilishi 54 faollashmoqda.
Mamlakatimiz bank va moliya muassasalari Internet global tarmog‘i va mobil
aloqa vositalari orqali o‘z mijozlariga masofadan turib, elektron to‘lovlar, «SMS-
banking», «Mobil-banking» kabi interaktiv bank xizmatlarni ko‘rsatmoqdalar.
Elektron tijorat va elektron to’lovlarning rivojlanishi aholiga,xizmat ko’rsatish
hamda savdo sotiq sohasiga bir qator qulay imkoniyatlar taqdim etmoqda. Bu
tizimning rivojlanishi ta’sirida kelgusida ulkan yutuqlarga erishiladi.Masalan, biror
aholiga maishiy xizmat ko’rsatish faoliyati bilan shug’ullanuvchi firmamisolida
buni ko’rib chiqamiz: quyida hozirgi kunda hisob-kitob jarayonlarininguch usuli: -
naqd pul orqali; -terminal orqali; -shartnoma asosidagi ko’rinishlari
keltirilgan.Hisob kitobning naqd ko’rinishi orqali bajarilgan qismida pul
mablag’lari inkassa tashkiloti orqali, ya’ni ma’lum hisob-kitoblar bajarilgandan
keyin maishiy xizmat ko’rsatish faoliyati bilan shug’ullanuvchi firmaning asosiy
hisob raqamiga borib tushadi.Terminal orqali hisob-kitoblardan tushgan pul
mablag’lari avval maishiy xizmat ko’rsatish faoliyati bilan shug’ullanuvchi
firmaning terminal schyotiga va undan kerakli hisobkitoblar bajarilgandan
keyingina asosiy hisob raqamiga borib tushadi.Shartnoma orqali bajarilgan
xizmatlar xizmat ko’rsatuvchi va mijoz o’rtasidagi kelishuv asosida tuzilgan
shartnoma asosida mijozning hisob raqamidan xizmat ko’rsatuvchining hisob
raqamiga borib tushadi.
226
1-rasm. Maishiy xizmat ko’rsatish faoliyati bilan shug’ullanuvchi
firma hisob-kitob jarayoni.
Do'stlaringiz bilan baham: |
