Microsoft Word \270\270\270darslik elektron tijorat docx

6-BOB. ELEKTRON TIJORATNING 
C2C-( CONSUMER-TO-CONSUMER) SEKTORI 
 
6.1. Elektron tijorat C2C – (
Consumer-to-consumer
) sektori  
haqida tushuncha. 
Barchaga  ma’lumki,  elektron  biznes  menejment  va  marketingi 
faqatgina yaratilgan ishlab chiqarish tuzilmasini mahsulotlarni reklama qilish, 
yetkazib    berish,  sotish,  sitishdan  so’nggi  hizmat  ko’rsatish,  bunga  jalb 
qilingan  injener-  texnik  hodimlarni  to‘g‘ridan-to‘g‘ri  tezkor  boshqarishdan 
iboratgina    bo‘lmay,    balki  biznes-jarayon  to‘plamining  barcha 
mexanizmlarini  uzluksiz  qayta  tashqil  etishni,  reskari  aloqani  va  ko‘zda 
tutilgan  boshqaruv  chora-tadbirlarning  amalga  oshirilishini  nazorat  qilib, 
electron biznes jarayonlarini optimal boshqarishni ham o‘z ichiga oladi. Turli 
xil  bozorlarda  mustahkam  o‘rin  egallashga  intilgan  tashqilot  va  internet 
kompaniyalar  kelgusida  bajarilishi  lozim  bo‘lgan  biznes-jarayonlarni  o’ziga 
xos ravishda rejalashtirishlari, o‘rta va uzoq istiqbolga  mo‘ljallangan  ko‘plab 
loyihalarni  zimdan  rivojlantirishlari  kerak  bo‘ladi.  Zamonaviy  axborot 
texnologiyalari,  bir  tomondan,  xizmat  ko’rsatish  va  sotuvni  boshqarish 
jarayonini,  maqsadga  muvofiq  ravishda  rejalashtirish  va  taktik  hamda 
strategic  bashoratni  osonlashtiradi,  ammo  shu  bilan  birga,  bu  ishlarni 
risoladagiday amalga oshirish uchun AKT sohasidagi yuqori malakali kadrlar 
bo‘lishini  ham  taqozo  etadi.  Xuddi  shuning      uchun      ham      internet   
kompaniyalarida   zamonaviy   yuqori   texnik    va texnologik bilimlarga ega 
bo‘lgan malakali kadrlarni uzluksiz tayyorlab borishga alohida diqqat-e’tibor 
qaratiladi.  Elektron biznes bilan  shug’ullanuvchi kompaniyalarda  xodimlarni 
sifatli  ravishda  o‘qitib,  ularda  maqsadli  soha  uchin  kerakli  bo’lgan  malaka, 
ko‘nikmalar  hosil  qilish  anchagina  murakkab  jarayondir,  chunki  yangi  ishga 
olinayotgan  injener-texnik  xodimlar  kerakli  tajribaga  ega  bo’lguncha  ancha 
mablag’‘lar,  zahiralar,  ishchi  kuchi  sarfi  va  xozirgi  paytda  eng  qimmatli 
resurs  sifatida  ko’riladigan  vaqt  sarflanadi,  Injener-texnik  xodimlar  electron 

---

90 
 
biznesni  yangi  ichki-tashqi  muhitga  bog’liq  ravishda  o‘rganishlari  va  unga 
qandaydir  ma’noda  ko‘nikishlari  lozim  bo‘ladi.  Ko’p  yillar  davomida  turli 
xildagi  internet  kompaniyalar  to’plagan  tajribaning  ko‘rsatishicha,  yangi 
tizimda kerakli deb topilgan tashqiliy-tarkibiy o‘zgarishlarni bevosita amalga 
oshirish  boshqaruvning  axborot  tizimi  dasturiy-texnik  ta’minotini  yangi 
tashqil etilayotgan tuzilmaga moslashtirishdan ko‘ra osonroq kechadi. Odatda, 
dasturiy-texnik 
ta’minotning 
bu 
kabi 
qayta 
loyihalashtirilishi 
(modernizatsiyalash, 
reinjiniring) 
axborot 
texnologiyalari 
sohasida 
ishlaydigan  mutaxassislarning  bir  necha  muddat  (oylar  va  ba’zida  yillar) 
jiddiy va mustaqil ishlashini talab qiladi. Ushbu davrda amalga oshirilayotga 
electron  axborot  tizimdan  qandaydir  yoki  nimanidir    boshqaruv  vositasi 
sifatida 
foydalanish 
mumkin 
bo‘lmaydi. 
Internet 
kompaniya 
integratsiyalashgan  boshqaruvining  axborotlashgan  electron  tizimida  faoliyat 
yuritayotgan  tashqilot  uchun  tizimni  tarkibiy-tashqiliy  jihatdan  qayta  tashqil 
etish boshqaruv muammosini murakkab texnik masalaga aylantirib yuboradi. 
Xozirgi  davrda  turli  xildagi  internet  -  kompaniyalar  va  exklyuziv  elektron 
savdo    loyihalarini  yaratish  amaliyoti  bir  qator  muvaffaqiyatsizliklarga 
uchramoqda  va  electron  biznes  loyihalarning  ayrim  qismilarigina  amalga 
oshmoqda  va  faoliyat  ko’rsatmoqda.  Bi  qancha  electron  biznes  loyihalari 
davlatning  yordami  yoki  sponsorlar  ko’magi  yoki  subsidiyalr  vositasida 
amalga oshib, qandaydir yo’nalishlarda muvaffaqiyatli faoliyat ko’rsatmoqda. 
Maxsulot  va  xizmatlar  bozorlarining  pastki  bo’g’indagi  ishtirokchilarinibir-
birlariga bog‘laydigan, ularni kompaniya iddao etayotgan yagona strategiyaga 
yo’naltiradigan  va  o‘zaro  yordamini  ta’minlovchi  innovatsion  loyihalargina 
kelajakda  istiqbolga  ega  hisoblanadi  va  bunday  holatda,  moliyaviy  jihatdan 
tez  o‘zgarib  turadigan  bozorda  eng  kam  miqdordagi  tavakkalchilik  bilan 
raqobatga  kirishishning    real    imkoniyatlari  yuzaga  keladi.  Zamonaviy 
axborot-kommunikatsion texnologiyalari va komp’yuter tarmoq infratuzilmasi 
bu  kabi  bog‘lanishni  dasturiy-texnik  jihatdan  ta’minlab  beradi.  Bularga 
yagona  xududiy  yoki  global  to‘lov  tizimini,  xuquqiy  yordam  va  bir  qator 

---

91 
 
brokerlik  vazifasini  bajaruvchi  kichik  miqyosdagi  ijrochi  firmalar,  tarmoq 
registratorlari  va  sifatli  xizmat  ko’rsatishni  amalga    oshirib  beruvchi  servis 
markazlarining yaratilishi orqali erishish mumkin bo‘ladi. Ko’pchilik insonlar 
internetga  ishlayotgan  davrlarida  ko’nikib  qolgan  va  ilgari  davrlarda  katta 
shov-shuvlarga  sabab  bo‘lgan  internet  vositasidagi  elektron  biznes  endilikda 
sog’lom aql-idrokka asoslanib, moliyaviy nuqtai-nazardan hisob-kitobli bo‘lib 
bormoqda  va  uning  tevaragida  paydo  bo‘layotgan  katta-kichik  miqyosdagi 
muammolarni internet-bozor ishtirokchilari o’zlari oqilona hal qilishlari zarur 
bo‘ladi,  albatta.  Tarmoqdagi  internet-savdoga  o‘rgangan  turli-tuman 
foydalanuvchilar  internet-do‘kon  saytlariga  kirib,  odatdagidan  ko’ra  pastroq 
narxdagi  maxsulot  va  xizmatlarni  izlaydilar.  Elektron  biznes  ishtirokchilari 
bo’lgan  sotuvchilar  va  kompaniya  mutasaddilari  xaridorlarni  o’zlarining 
maxsulot  va  xizmatlariga  yanada  ko’proq  jalb  qilish  maqsadida    narxlarni  
kamaytirishga  muttasil  harakat  qiladilar  va  bunga  erishadilar  ham.  Ammo 
agarda tarmoqdagi sotuvchilarning narxi potentsial xaridorlarni qoniqtirmasa, 
ushbu xaridorlar tabiiy ravishda ularning potentsial raqobatchilarga murojaat 
qiladilar. Internet kompaniya potentsial xaridorlarning bu kabi nooddiy xatti-
harakatini  hisobga  olgan  xolda  xozirgi  davrda  mahsus  avtomatik  sotuvchi 
robotlar  (
shopping-robotlar
)  o’rnatilgan  savdo  saytlari  paydo  bo‘la 
boshlayapti,  Bunday  robot-sotuvchlar  potentsal  xaridorlarga  mahsulot  va 
xizmatlarga  internet  kompaniya  uchun  aqlga  muvoviq  bo’lgan  narx  va 
chegirmalar  haqida  inson  ishtorokisiz  ma’lumotlar  yetkazib  turadilar.  Shu 
o’rinda  aytib  o‘tish  joizki,  internet  savdoda  xaridorlarni  jalb  qilish  uchun 
narxlarning  vaqtinchalik  tushirilishi  ko’pchilik  kompaniyalar  uchun  oxirgi 
vaqtlarda  o‘zini  to’liq  oqlamayapti  va  shuning  uchun  ham  bu  borada 
qo’shimcha  ilmiy  tadqiqotlar  olib  borilmoqda.  Xozirgi  davrda  ko‘plab 
o‘xshash  savdo  brendlarining  mavjudligi,  internet  savdoda  bir-biriga  juda 
o’xshash  bo’lgan  mahsulor  va  xizmatlarning  ko‘payishi  potentsial 
xaridorlarning  savdo  vositachilari  (dillerlari)  manzillari  va  nomlarini  yodda 
qoldirishlariga mone’lik qilmoqda. 

---

92