Microsoft Word 2016-2-пожарка doc

 
ЗАМОНАВИЙ ШАҲАРСОЗЛИКДА ЛАНДШАФТ АРХИТЕКТУРАСИНИНГ РОЛИ 
 
Рустамов К.З. магистрант (ТАҚИ) 
 
В Узбекистане растут требования к градостроительству, особенно к благоустройству и озеленению го-
родов, областей, улиц и жилых районов. Наблюдается тенденция соответствия создающегося ландшафта 
города к естественному характеру данной местности, необходимость экологического подхода для ланд-
шафтной архитектуры, соответствие основы и минимальному изменению того или другого элемента ланд-
шафта. 
In Uzbekistan the requiements for town planning are growing, especially for improvement and landscaping of a 
city, regions, streets and residential quarters. Desire of compliance of creating city landscape with the natural char-
acter of the are, ecologial approach necessity for landscape architecture, compliance of the economical goal usually 
come to a maximum natural base preservation and minimal landscape element change. 
Ўзбекистонда шаҳарсозликка, хусусан ша-
ҳар, туманлар, кўчалар, турар - жойларни обо-
донлаштириш ва кўкаламзорлаштириш маса-
лаларида талаблар ортиб бормокда. Бундай 
масалаларни ҳал этишда бир қанча қонунлар 
ишлаб чиқилган. Шунингдек, шаҳарсозлик ко-
дексида ҳам алоҳида эътибор қаратилган. 
Жумладан, "Шаҳарсозлик фаолиятининг ало-
ҳида тартибга солинадиган объектларини 
умумдавлат ва маҳаллий аҳамиятга молик объ-
ектлар жумласига киритиш ҳамда шаҳарсозлик 
фаолиятининг алоҳида тартибга солинадиган 
объектлари чегараларини белгилаш тартиби 
тўгрисида низом" да қуйидаги бандлар келти-
рилган: - шаҳарсозлик фаолияти: 
- табиий ва техноген тусдаги фавқулодда 
вазиятлар таъсирига учраган ҳудудларда; 
- кимёвий ва (ёки) биологик моддалар, за-
рарли микроорганизмлар билан йўл қўйила-
диган чекланган концентрациялардан ортиқча, 
радиоактив моддалар билан йўл қўйиладиган 
чекланган даражалардан ортиқча миқдорда 
ифлосланган ҳудудларда; 
Қўриқланадиган табиий ҳудудларда алоҳи-
да тартибга солинади. - қўриқхона шаҳарлар 
ҳудудларини шаҳарсозлик фаолиятининг ало-
ҳида тартибга солинадиган умумдавлат аҳа-
миятига молик объектлар жумласига киритиш 
Маданият ва спорт ишлари вазирлиги ҳамда 
Давлат архитектура ва қурилиш қўмитаси 
тақдимномасига кўра Ўзбекистон Республика-
си Вазирлар Маҳкамаси томонидан амалга 
оширилади. 
Яратилаётган шаҳар ландшафтини ушбу 
ҳудуднинг табиий характерига мос келишига 
интилиш, ландшафт архитектураси учун қону-
ний бўлган экологик ёндошувнинг зарурийли-
ги, иқтисодий мақсадга мувофиқлик одатда 
табиий асосни максимал сақлаб қолишга ва 
ландшафтнинг у ёки бу компонентининг ми-

---

 
Проблемы архитектуры и строительства 
2016, №2 
24 
нимал ўзгаришига олиб келади. Шунинг учун, 
архитектура-ландшафт лойиҳалаш, қоида бў-
йича, шаҳар ривожланишининг асосий шакли 
бўлган реконструкция лойиҳаси ҳисобланади. 
Қайта шаклланаётган ҳудудда рельеф шакли 
ўзгариши мумкин, сув ҳавзалари қурилиши, 
ўсимликлар экилиши, йўллар ўтқазилиши, 
майдонлар ва иншоотлар қурилиши ҳамда бу 
ҳолда ҳудуднинг ландшафт-географик харак-
теристикалари ва уларнинг атроф-муҳит билан 
боғлиқлиги сақланиб қолади. 
Ландшафтни қайта шаклланиш даражаси 
ҳар хил бўлиши мумкин: масалан, шаҳар 
боғида қўшимча йўллар қурилиши, паркнинг 
лойиҳавий структурасини сақлаб қолишда 
ўсимликларни алмаштириш, бассейн қури-
лиши, бўш жойларни кўкаламзорлаштириш, 
ўрмон массивларини ободонлаштириш ва бош-
қалар. Юқорида санаб ўтилган ишлар ланд-
шафт реконструкциясининг турлари ҳисоб-
ланади. 
Замонавий шаҳарнинг кўкаламзорлари сис-
темаси турли-туман вазифаларни бажаради, 
уларнинг ичида энг муҳимлари: шаҳарнинг 
ҳаво ҳавзасини (бассейни) соғломлаштириш; 
турар-жой туманларини ва умуман шаҳар 
микроиқлимини яхшилаш; боғ-парк ансамбл-
лари, атрофдаги қурилмалар билан уйғун-
лашган архитектуравий-ландшафт ансамблла-
рини шакллантириш; шаҳар аҳолисининг ом-
мавий дам олиши учун қулай муҳитни яра-
тишдир. 
Тўғри ташкил этилган ва ўйлаб лойиҳалан-
ган шаҳарнинг кўкаламзор ҳудудлар системаси 
аҳоли учун шаҳарлардаги турмуш шароитла-
рини қишлоқнинг нисбатан табиийроқ ва 
соғлом турмуш шароитига яқинлаштирилган 
соғлом табиий муҳитини яратади. Кўкалам-
зорларнинг ҳам декоратив, ҳам эстетик омил 
сифатида аҳамияти катта. Дарахтлар, буталар, 
гуллар кўчалар, майдонлар, турар-жой туман-
ларини бино ва иншоотлар билан органик 
уйғунлашиб, безатади ва бу билан, ёқимли 
ташқи кўриниш, шаҳар ва қишлоқларга ўзига 
хослик бахш этади. Шаҳарсозликда кўкалам-
зорлатиришга шаҳарнинг кўкаламзор ҳудудла-
рининг ўзаро боғлиқ системаси сифатида 
қаралади. Йирик яшил массивлар - миллионлаб 
шаҳар аҳолиси дам оладиган маданият ва 
истироҳат богларини яратиш билан бир 
қаторда шаҳарнинг кўкаламзор системасининг 
муҳим кисмига айланган турар-жой массивла-
рини кўкаламзорлаштириш ҳам ривожланиб 
бормоқда. Болалар муассасалари, мактаблар, 
касалхоналар боглари, спорт, илмий-тадқиқот 
ва ўқув марказлари боглари катта ўринга эга. 
Шунингдек, саноат корхоналари, транспорт 
объектлари ва санитар ҳимоя ҳудудларини 
кўкаламзорлаштириш муҳим рол ўйнайди. 
Кўпчилик шаҳарларда муҳим аҳамият тарихий 
боглар, ботаника боглари, кўргазма ва зооло-
гик паркларга қаратилади. Шаҳар аҳолисининг 
оммавий дам олишини ташкил этиш учун ат-
рофдаги ўрмонлар ва ўрмон- парклар, сув 
ҳавзалари ва бошқа шаҳар атрофидаги табиий-
ландшафт элементлари кенг фойдаланилади. 
Шаҳарсозлик тажрибаси, шунингдек, илмий 
тадқиқотлар ва кўкаламзорлаштириш амалиёти 
шаҳарларнинг 
кўкаламзорлар 
системасини 
яратишнинг асосий принцииларини белгилаб 
берди. Аввало, шаҳарнинг катталиги, аҳамияти 
ва маҳаллий табиий иқлимий шароитларни 
ҳисобга олган ҳолда ўзаро боғлиқ система 
шаклида яратилиши лозим. Яшил ўсимлик-
ларни шаҳарнинг архитектуравий-режавий ту-
зилиши ва аҳолига оммавий хизмат кўрса-
тишни ташкил этиш системаси билан органик 
мутаносибликда лойиҳалаш лозим. Кўкалам-
зорлар системаси шаҳар марказлари, турар-
жой ва саноат туманлари марказларининг ар-
хитектуравий ансамбллари фазовий компози-
циясининг ташкил этувчи қисми бўлиши ло-
зим. 
Кўкаламзорлаштирилган ҳудудлар система-
сини ташкил этувчи структуравий элементла-
рини уларнинг ландшафт вазифавий ва баъзи 
бошқа сифатларига кўра турларга ажратиш 
мумкин. 
Умумшаҳар аҳамиятидаги парклар - ривож-
ланган оммавий маданий- оқартув ва жисмо-
ний тарбия тадбирлари системасига эга бўлган 
йирик яшил массив. У оммавий ташрифга 
мўлжалланган, шунинг учун етарли даражада 
ривожланган транспорт тармоғи ва янада му-
раккаб ҳажмий-фазовий элементлар мажмуа-
сига эга. Бу мажмуа ўзида сув ҳавзаларининг 
кичик ва катта иншоотлари, рощалар, дарахт 
ва буталарнинг гуруҳли ва якка тартибдаги 
экилиши, гуллар партерлари, фонтанлар ва 
ҳ.к.ларни жамлайди. Парк учун ҳудуд танлаш 
аввало табиий ландшафт шароитлари - ўрмон 
массиви, сув ҳавзаси ёки чиройли рельефнинг 
мавжудлиги каби шартлар билан амалга оши-
рилади. 
Туман аҳамиятидаги парклар - битта умум-
шаҳар парки ташриф буюрувчиларнинг асосий 
массасини сиғдира олмайдиган даражада бўла-
диган катта шаҳарларда жойлаштирилади. 
Турар-жой туманлари бог ва парклари 
шаҳар ҳудуди бўйлаб шундай жойлаштирили-
ши лозимки, барча аҳоли учун энг якин бог ёки 
парк пиёда етиб бориш радиусида (1 км дан 

---