|
Проблемы архитектуры и строительства
2016, №2
58
рий-услубий жиҳатдан ноаниқликлар содир
бўлишига чет эллик муҳандиснинг қадимий
меъморий меросни ҳисобга олмагани сабабли-
дир.
Шундай бўлсада, таъмиршунослик амалиё-
ти йил сайин мукаммаллашиб борди. ХХ аср-
нинг 20-йилларидан бошлаб, фақат тадқиқот-
ларга суянган ҳолда обидаларда иш олиб бо-
риш амалиётга киритилди. Самарқанддаги ёд-
горликларни ўрганиш асраш ва тузатиш ишла-
рида ХIХ аср охирларидан хизмат кўрсатиб
келаётган, В.Л.Вяткин, муҳандислар М.Мауэр,
Б.Н. Кастальскийлар 1918 йили Самарқанддаги
Улуғбек мадрасасининг қийшаяётган минора-
сини сақлаш тадбирлари бўйича қўмита тузди-
лар. 1920 йилдан эса қадимий меъморий ва
санъат ёдгорликлари давлат муҳофазасига
олина бошланди. Самарқанддаги махсус ко-
миссия В.Л.Вяткин бошчилигида уч йўналиш-
да: техник-қурилиш, бадиий ва археология
бўйича иш олиб бордилар.
Дастлаб, фақат йирик меъморий иншоотлар
ҳисобга олинган бўлса, кейинчалик Ўрта Осиё
қўмитаси тузилиб, бу рўйҳатга Самарқанд, Бу-
хоро, Хоразм, Тошкент, Шаҳрисабз каби ша-
ҳарлардаги, Қозоғистон, Қирғизистон, Турк-
манистон, кейинчалик Тожикистондаги ёдгор-
ликлар ҳам қўшилди. 1928 йилдан бошлаб,
Ўзбекистондаги қадимий ёдгорликларни асраш
қўмитаси тузилиб кўплаб тажрибали олимлар,
мутахассислар ва халқ усталари республика
ёдгорликларини ўрганиш, асраш ва таъмир-
лашга жалб этилди. Б.Н.Засипкин, В.Бартольд,
В.Л.Вяткин, А.Семёнов, Д.Нечкин, И.Умняков,
В.Шишкин, М.Ю.Саиджонов, Н.Бачинский ва
бошқалар ёдгорликларни биринчи бор ҳар то-
монлама тадқиқ этиш ва уларни асраш ва
таъмирлашнинг илмий асосланган тадбирла-
рини белгилашда беқиёс хизмат қилдилар. Бу
йўналишдаги тадбирларда улар асосан Ўзбе-
кистон халқ меъмор-усталари тажрибаларига
суяндилар. Иброҳим Ҳафизов, Рахим Ҳаётов,
Ширин Муродов, Назрулло Ёдгоров, Мажид
Қурбонов каби ўлканинг барча ерларидаги
тажрибали халқ усталари сақланиб қолган
қадимий меъморий усуллари Республикада
таъмир соҳасини ривожланишига асос бўлди.
Қурилиш санъатининг қадимий усулларини
авлоддан-авлодга сақлаб келган бу намоёнда
усталарнинг фаолияти ХХ асрнинг 30-йил-
ларида кенг кўламда ривожланди. Улар,
меъморий обидаларнинг қурулмавий ва бадиий
безак турларини яратиш усулларини билган-
ликлари туфайли, бу даврда олиб борилган
таъмир
ишларини
самарали
бўлишини
таъминладилар. Қадимий услублар акс этти-
рилган чизмаларни ҳам ярата олган моҳир ус-
талар тажрибаси Ўзбекистонда таъмиршунос-
лик соҳасини янада ривожланишига, ҳамда бу
соҳани халқаро конвенцияларда қайд этилган
талаблар даражасида бўлишига омил бўлган.
Усталар равоқ, гумбаз боғлашнинг қадимий
технологияси, бадиий безак элементларидан
ганч, кошин, муқарнаслар, кундал ясашнинг
турли усулларини сақлаб қолганликлари ту-
файли Бухородаги Исмоил Сомоний мақбараси
(Х аср), Самарқанддаги Регистон майдонидаги
иншоотларнинг йўқолган қисмларини аслидек
этиб таъмирлаганлар
Шу билан бир қаторда Бухородаги Пойи
Калонда жойлашган миноранинг йўқолган ме-
зана қисмини ҳавозасиз жойида тиклашда ҳам
қадимги технологиядан фойдаланганлар. Улар-
нинг тажрибасига асосланиб, Б.Н.Засипкин
1928 йили чоп этилган асарида, Ўрта Осиё
меъморий ёдгорликларининг тадқиқ этиб,
таъмир ишларининг умумий принципларини
шакллантиришга ҳаракат қилди. Унинг фикри-
ча “таъмир ишларининг мақсади, қайта тикла-
надиган қисмларнинг қанчалик ҳужжатли да-
лолатга эга бўлмасин, сақланиб қолинган
қисмларни бузиш ёки уларни ажратиб олиш
эмас, янги қисмлар эса қадимийсидан ажралиб
туриши керак, яъни келгуси тадқиқотчилар
улар орасидаги фарқни аниқлашларига имкон
туғдириш керак” (2).
Таъмир соҳасида ХХ асрнинг иккинчи яр-
мида шаклланган халқаро қоидаларда ҳам ёд-
горликлардаги йўқотишларни ўрнини қоплаш-
да юқорида қайд этилган принциплар келти-
рилган. Илмий таъмирнинг амалий асослари
халқ усталари тажрибаси ва ишлари туфайли
Ўзбекистонда ХХ асрнинг 30-йилларида яра-
тилиб, кейинчалик мукаммал ҳолга келтирил-
ди. Таъмирчи усталар билан биргаликда
(Самарқандлик уста Абдуқодир Боқиев) қади-
мий сиркор кошин тайёрлаш сирлари очила
бошланди. Тажриба-синов ишлари самарали
бўлиши кошинларни Регистон мажмуаси ёд-
горликларида, Биби-Хоним масжиди безакла-
рини, Гўри Амир мақбараси гумбазларини
тиклашга имкон берди. Сиркор кошин-муқар-
насни қайта тиклаш ишлари ҳам халқ усталари
тажрибаси асосида олиб борилди.
Таъмиршуносликда илмий тадқиқотлар на-
тижаларига асосланган муҳандислик тадбир-
ларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш
йўналиши оғаётган минораларни тик ҳолатга
келтириш муаммоларини ҳал этиш жараёнида
яққол намоён бўлди. М.Ф.Мауэр бошчилигида,
1932 йилдаёқ, Самарқанддаги Улуғбек мадра-
сасининг қия ҳолатдаги шимолий-шарқий ми-
Do'stlaringiz bilan baham: |
