Microsoft Word 18-mavzu docx

zaryad 

tashuvchilarning  injeksiyasi

  deb  ataladi.  «Injeksiya»  suzi  «kiritish»,  «sachratish» 

ma‘nolarini anglatadi. Ushbu jarayonni, gazda yoki vakuumda erkin elektronlar paydo 

bo’lishi bilan bog’liq elektron emissiyadan farqlash maqsadida «injeksiya» terminini 

ishlatiladi. Zaryad tashuvchilar injeksiyalanayotgan yarim o’tkazgich sohasi emitterli 

soha  yoki  emitter  deb  ataladi.  Asosiy  bo’lmagan  zaryad  tashuvchilar 

injeksiyalanayotgan soha esa baza sohasi yoki baza deb ataladi.  

---

Shunday qilib, agar elektronlar injeksiyasi qaralayotganda n soha emitter, p soha 

esa baza hisoblanadi. Kovaklar injeksiyasi uchun teskari, ya‘ni, p soha emitter, n soha 

esa baza hisoblanadi. 

Odatda  aralashmalar  konsentratsiyasi va  mos  ravishda  n va  p sohadagi  asosiy 

zaryad tashuvchilarning konsentratsiyasi turlicha bo’ladi. Shuning uchun asosiy zaryad 

tashuvchilarning yuqori konsentratsiyali sohasidan elektronlarning injeksiyasi ko’proq 

namoyon  bo’ladi.  Shunga  mos  ravishda  «emitter»  va  «baza»  sohalari  deb  ataladi. 

Masalan, agar 

> +

 bo’lsa unda, n sohadan p sohaga injeksiyalanayotgan elektronlar 

miqdori  teskari  yo’nalishda  injeksiyalanayotgan  kovaklarga  miqdoridan  ancha  katta 

bo’ladi. Ushbu holda emitter deb n sohani, baza deb esa p sohani olish mumkin, chunki 

kovaklar injeksiyasini hisobga olmasa ham bo’ladi. 

p-n o’tishning qalinligi juda kichik va zaryad tashuvchilar konsentratsiyasi ham 

kam 

bo’lganligi 

sababidan 

unda 

zaryad 

tashuvchilar 

nisbatan 

kamroq 

rekombinatsiyaga  uchraydi  va  bu  yerda  tok  o’zgarmaydi.  Keyinchalik  p  sohaga 

injeksiyalangan elektronlar kovak bilan rekombinatsiyaga uchraydi. Shuning uchun p-

n o’tishdan p sohaning o’ng tomoniga qarab uzoqlashgan sari  tok kamayishda davom 

etadi, kovak toki  esa ortib boradi. P sohaning o’ng chetida elektron toki  eng kichik 

qiymatni, kovak toki  esa eng katta qiymatini tashkil qiladi. 

To’g’rilovchi 

rejimda 

ishlovchi 

diodlarda 

kuchlanish 

qutblarini 

o’zgartirganimizda  teskari  tokning  kichik  miqdordagi  qiymatini  impulsli  shaklini 

kuzatishimiz mumkin (2-rasm). 

 

2-rasm. Dioddagi teskari tok impulslari. 

Ularni paydo bo’lishida ikkita sabab bo’lishi mumkin. Birinchidan, teskari kuchlanish 

ta‘siri  ostida  n-p  o’tishdagi  to’siqli  sig’imni  zaryadlovchi  tok  impulsi  hosil  bo’ladi. 

---

Sig’im qancha katta bo’lsa tok impulsi ham shuncha katta bo’ladi. Ikkinchidan, teskari 

kuchlanish ta‘siri ostida diffuziyali sig’imning zaryadsizlanish jarayoni yuzaga keladi, 

ya‘ni  n  va  p  sohalarda  to’planib  qolgan  asosiy  bo’lmagan  zaryad  tashuvchilarning 

surilishi vujudga keladi. Ushbu asosiy bo’lmagan zaryad tashuvchilar to’g’ri tokning 

oqib o’tish mobaynida n-p o’tish orqali injeksiyalanadi va rekombanatsiyalashga yoki 

ko’chib ketishga ulgurmay n va p sohalarda to’planib qolishadi. Amalda asosiy rolni 

baza sohasida to’planib qolgan zaryab o’ynaydi.