Microsoft Word 13. Ma'Ruzalar matni

7. Qishloq xo‘jaligi logistikada zaxiralar 

7.1. Moddiy zaxira tushunchasi 

Moddiy  zaxira  tushunchasi  logistikaning  asosiy  tushunchalaridan  biridir. 

Tabiatdan olingan xom-ashyo, oxirgi iste'molchiga tayyor mahsulot ko‘rinishida yetib 

borgunga qadar, harakatlanadi, boshqa materiallar bilan birikadi va ishlab chiqarishda 

qayota  ishlanadi.  Moddiy  zanjir  bo‘ylab  harakatlanayotgan  xom-ashyo  (keyinchalik 

esa yarim tayyor va tayyor mahsulotlar ham) u yoki bu ishlab chiqarish yoki logistik 

operatsiyaga kirish navbatini kutib to‘xtalib turadi. 

Moddiy  zaxiralar  –  bu  ishlab  chiqarish  va  muomalaning  turli  bosqichlarida 

turgan,  shaxsiy  yoki  ishlab  chiqarish  iste'moli  jarayoniga  kirishishni  kutayotgan, 

ishlab  chiqarish  –  texnik  maqsadda,  aholi  iste'molida  va  boshqalarda  ishlatiladigan 

tovarlardir. 

Agarda,  birlamchi  xom-ashyoni  aholi  iste'moli  mollariga  aylanishini  va  uni 

harakatlanishini  ta'minlovchi  ishtirokchilarning  butun  zanjiri  yagona  mexanik 

konveyer  kabi  ishlaganda,  kutish  vaqtini  deyarli  nolga  tushirish  mumkin  bo‘lar  edi. 

Ammo hayotda bunday kutishlarsiz bo‘lmaydi. 

Zaxiralarni  yaratish  doimo  xarajatlar  bilan  bog‘liq.  Zaxiralarni  yaratish  va 

saqlash bilan bog‘liq bo‘lgan, xarajatlarning asosiy turlarini sanab o‘tamiz: 

-

  «muzlatib qo‘yilgan» moliyaviy mablag‘lar; 

-

  maxsus jihozlangan xonalarga bo‘lgan xarajatlar; 

-

  maxsus xodimlarning ish xaqi; 

-

  nosozliklar, o‘g‘irliklarning doimiy xavfi; 

Zaxiralar  mavjudligi  –  bu  xarajatlardir.  Ammo  zaxiralar  yo‘qligi  –  bu  ham 

xarajat,  faqatgina  ular  turli  xildagi  yo‘qotishlar  ko‘rinishida  bo‘ladilar.  Zaxiralar 

yo‘qligi bilan yuzaga keladigan yo‘qotishlarning asosiy turlariga quyidagilar kiradi: 

-

  ishlab chiqarishdagi to‘xtalishlardan bo‘lgan yo‘qotishlar; 

-

  talab  qilingan  vaqtda  omborda  tovar  bo‘lmaganidan  yuzaga  kelgan 

yo‘qotishlar; 

-

  tovarlarning  kichik  partiyalarini  yuqori  bahodan  sotib  olgandan  yuzaga 

kelgan yo‘qotishlar. 

Zaxiralar  mavjudligi  muayyan  xarajatlar  bilan  bog‘liq  bo‘lishiga  qaramay, 

ishbilarmonlar  ularni  yaratishga  majburdirlar,  chunki  zaxiralar  yo‘qligi  undan 

kattaroq foydani yo‘qotishga olib kelishi mumkin. 

Zaxiralarni  ratsional  boshqaruvi,  zaxiralarga  bo‘lgan  minimal  xarajatlarda, 

ishlab chiqarish va savdo jarayonining uzluksizligini ta'minlashga imkon beradi.