Microsoft Word 13-атэ-лотин-маъруза doc

 
Tayanch iboralar 
 
1. ICH jarayoni                        11. Ko'targichlar 
2. Ish joyi                            12. Estakadalar 
3. Ishchi postlari                     13. Ko'tarish-tashish maslamalari   
4. Universal postlar                 14. Konveyerlar 
5. Maxsus postlar                     15. Ajratish yig'ish ishlari 
6. Oqimli qator 
7. Maxsus brigadalar 
8. Kompleks brigadalar 
9. Agregat - uchastkalar 
10. Ko'rish ariqchalari 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
87 
 
13-MAVZU 
TURLI TABIIY-IQLIM SHAROITIDA 
AVTOMOBILLARDAN FOYDALANISHNI TA'MINLASH 
REJA 
1.  Avtomobillardan  har  xil  iqlim  sharoitida  foydalanishda,  uning  ishlash 
qobiliyatiga  va  mustahkamlik  ko'rsatkichlarini  o'zgarishiga  ta'sir  etuvchi  omillar. 
Avtomobillarni ishlash sharoitiga moslashtirish. 
2.  Sovuq  iqlim  sharoitida  avtomobillarni  saqlash  va  saqlash  anjomlaridan 
foydalanishning  samarali  usullari.  Avtomobillarni  ochiq  holda  saqlash  usullari  va 
anjomlari.  Avtomobil  dvigatellarini  ishdan  oldin  va  uzluksiz  isitish.  Sovuq  iqlim 
sharoitida  avtomobil  agregatlarini  issiq  sharoitda  saqlab  turish  usullari.  Avtomobillarni 
guruxiy  va  yakka  holda  saqlash  turlari  va  anjomlari,  hamda  ulardan  foydalanish. 
Dvigatelni isitmasdan turib, sovuq holda o't oldirish.  
3.  Issiq  iqlim  va  tog'  sharoitlarda  foydalanishning  o'ziga  xos  xususiyatlari.  Bu 
sharoitlarda  avtomobillarning  puxtaligiga  ta'sir  qiluvchi  omillar.  Avtomobillar  ishga 
yaroqli holda ushlab turish uchun ko'riladigan chora tadbirlar. 
 
Adabiyotlar 
1.
Автомобиллар  техник  эксплуатацияси.  Ўзбекистон  Республикаси  Олий  ва  ўрта  махсус 
таълим  вазирлиги  автотранспорт  олий  ўқув  юртлари  талабалари  учун  дарслик  сифатида  тавсия 
этган. Проф. Сидиқназаров Қ.М. умумий таҳрири остида,  Тошкент “VORIS
-NASHRIYOT”, 2008. 
–
 560 б.
 
2. O.Hamraqulov, Sh.Magdiyev. Avtomobillarning texnik ekspluatatsiyasi. Toshkent, 2005 yil. 
3.  Sidiqnazarov  Q.M.,  Magdiyev  SH.P.  Transport  vositalarining  texnik  ekspluatatsiyasi  fani 
bo'yicha laboratoriya ishlarini bajarish uchun uslubiy qo'llanmalar to'plami. TAYI, ATE kafedrasi, 2008 y. 
 
1.MDH  davlatlari  avtomobil  zavodlarida  ishlab  chiqarilgan  va  chiqarilayotgan 
avtomobillarning 
ko'pchiligi 
me'riy 
iqlim 
sharoitida 
ekspluatatsiya 
qilishga 
mo'ljallangandir.  Me'yoriy  iqlim  sharoitidan  boshqa  sharoitlar  (me'yoriy  issiq,  me'yoriy 
issiq  namlik,  issiq  namlik,  issiq  quruq,  juda  issiq  quruq,  me'yoriy  sovuq,  sovuq  va  juda 
sovuq)  ATni  ishlashida,  ularni  saqlashda,  TXK  va  T  da  o'zgacha  sharoit  yaratadi.  Bu 
sharoit rejalashda, me'yorlashda va texnik foydalanishda ba'zi bir o'ziga xos o'zgarishlarni 
hisobga olishga majbur etadi. 
O'zgacha  sharoitlar  bir  necha  omillar  yig'indisini  hisobga  olishni  taqazolaydi. 
Shimoliy  va  sharqiy  rayonlar  iqlim  sharoiti  faqat  sovuq  iqlimi  bilangina  xarakterlanib 
qolmay  balki,  sovuq  shamollari  va  juda og'ir yo'l sharoitlarini (qishda qor uyumlari, eng 
past yo'l kategoriyalarida ishlash, yo'l qoplamlari yo'q) ham o'z ichiga oladi. 
Issiq quruq va juda issiq quruq tabiiy rayonlar issiq iqlim bilan bir qatorda quyosh 
radiaktivligi va havoning yuqori changligi bilan farq qiladi. 
Ko'pgina  o'zgacha  sharoitdagi  rayonlar  yangi  o'zlashtirilayotgan,  TXK,  JT  va 
saqlash uchun juda kam sharoit yaratilgan joylar hisoblanadi. 

---

 
88 
Bu  sharoitlarda  transport  jarayonini  va  avtomobillardan  texnik  foydalanish 
samaradorligini oshirish uchun quyidagi usullar qo'llaniladi: 
a) shu sharoitlarga moslab ishlab chiqarilgan avtomobillardan foydalanish; 
b)  texnik  foydalanish  ko'rsatgichlarining  me'yorini  shu  sharoitga  qarab 
korrektirovka qilish; 
v)avtomobillarni o't oldirish, saqlash turlari va apparatlarni moslab ishlatish. 
Shimol sharoitiga moslab ishlab chiqarilgan avtomobillar quyidagi talablarga javob 
berishi kerak: 
- -60
°
S gacha sovuqlikda buzilmasdan ishlashi; 
- kabinalari isitiladigan va issiqlikni saqlovchi materiallar bilan qoplanganligi; 
- oldingi oynakni ichki isitish moslamasi bo'lishi; 
- sovuq sharoitda dvigetelni qiynalmasdan o't oldirish mumkinligi; 
-  sovuqqa  chidamli  shinalar,  rezina-texnik  maxsulotlar  va  detallar  bilan 
ta'minlanganligi; 
-  sovuq iqlim sharoitida maxsus yonilg'i, moylovchi yog'lar va boshqa suyuqliklar 
ishlatilishi kerak. 
Issiq iqlim sharoitiga moslab ishlab chiqilgan avtomobillar uz-luksiz yopiq sovutish 
tizimiga  ega  bo'lishi  kerak.  Bu  tizim  o'z  navbatida  sovutish  suyuqligini  parlanib 
ketishidan  saqlaydi,  hamda  moy  sovitish  sovitgichi  bo'lishi  kerak.  qumlik  va  saxroda 
ishlaydigan  avtomobillarning  havo  tozalagichi  maxsus  tayyorlangan  bo'lishi  kerak.  Bu 
avtomobillarda  qo'llaniladigan  shinalar,  rezina-texnik  materiallar,  polimerlardan 
tayorlangan detallar issiq iqlim sharoitida buzilmasdan ishlashini ta'minlash kerak. 
Akkamullyator batareyalari eng kam qiziydigan yerga joylashtirilishi, haydovchi va 
yo'lovchilar xonalari issiqlikdan himoya qilish materiallari bilan qoplangan bo'lishi kerak. 
Yo'lovchilar kuzovi va haydovchi kabinasi havo almashtirgich yoki kondetssionerlar bilan 
jihozlanishi  zarur.  Tashqi  bo'yoqlar  yorug'  ranglar  (oq,  sut  rang  va  h.k)  bilan  bajarilishi 
kerak. 
Yuqori  tog'  sharoitlarda  ishlatiladigan  avtomobillar  maxsus  loyihalashtirilgan 
bo'lib, bu sharoitlarda dvigatel quvvatini kamayib ketmasligi ta'minot va o't oldirish tizimi 
takkomillashtirilgan,  maxsus  uzatmalar  qutisi  o'rnatilgan,  tormoz  tizimida  esa 
sekinlashtirgichlar qo'llanilgan bo'lishi kerak.