|
1-jadval.
G’aznachilik tizimida byudjet jarayonlarini amalga oshirilishi
73
Xarajatlar aylanish davri
Byudjet jarayonlarini amalga oshirilishi
Bank tizimidagi holat
G’azna tizimidagi holat
Ajratmalar
Byudjet boshqarmalari-hududiy
moliya organlari
Byudjet boshqarmalari-hududiy
moliya organlari
Taqsimlash (smeta-yoyilma)
Byudjet boshqarmalari-hududiy
moliya organlari
Byudjet boshqarmalari-hududiy
moliya organlari
Byudjetni yil ichida qayta ko’rib
chiqish
Byudjet boshqarmalari-hududiy
moliya organlari
Byudjet boshqarmalari-hududiy
moliya organlari
72
Rudovol I. P. Pravovoe regulirovanie kaznacheyskogo ispolneniya byudjeta. // Finansi. № 8, 2009. str. 25.
73
Kolesov A.S. Budjetniy protsess: sushchnost i sovershenstvovanie. – Finansi № 11. 2010. –s 8.
.
212
Majburiyatlar
(shartnoma, buyurtma)
Byudjet tashkilotlari
buxgalteriya bilan birga-likda
kreditor qarzlar va haqiqiy
xarajatlardan farq qiladigan
majburiyatlar hisobotlarda
ko’rsatilmaydi
Byudjet tashkilotlari buxgalteriya
bilan bir-galikda
g’aznachilikda ro’yxatdan
o’tkazish kerak.
A. har oylik hisobot
Verifikatsiyalash
(etkazib berish)
Byudjet
tashkilotlari
buxgalteriya bilan birgalikda
choraklik hisobotlar
Byudjet tashkilotlari buxgalteriya
bilan birga-likda.
G’aznachilikda ro’yxatdan
o’tkaziladi. Mumkin bo’lgan
ro’yxatga olish rejimlari:
majburiyatlarga nisbatan.
V. har oylik hisobot
Kassa limitlari (masalan,
yo’riqnoma/sertifikatlar)
G’azna har oylik/har kunlik
hisobotlar
To’lov xabarnomalari
G’azna va byudjet tashlotlari
buxgalteriya bilan birgalikda
har oylik / har kunlik hisobotlar
To’lovlar
(bankka jo’natiladigan xarajatlarni
amalga oshirish ruxsatnomalari)
Banklar: kassa balansi: har
kunlik hisobot
Byudjet
tasnifi-tarmoq-
paragraf:
har oylik hisobot
G’aznachilikda har oylik/har
kunlik hisobotlar
Byudjetdan mablag’ oluvchi
tashkilotlar (axborot g’aznaga
elektron yo’l bilan uzatiladi)
D. har oylik/har kunlik hisobotlar.
Kassa balanslari haqida kunlik
hisobotlar
Buni o’zlashtirish uchun shuni nazarda tutish kerakki, byudjetning
g’aznachilik ijrosida turli malakaga ega, davlat boshqaruvi va mahalliy boshqaruv
tizimlarining turli pog’onalarida ishlayotgan mutaxassislar faol qatnashadi. Davlat
byudjetining g’aznachilik ijrosiga doir asosiy tamoyillar, byudjet ijrosi bilan
bog’liq jarayonlarni va harakatlarda shu tizim qatnashchilari tamoyillarga rioya
qilishni o’zaro kelishib olinmagunga qadar, tizim faoliyatining samarasi yuqori
bo’la olmaydi. Shu nuqtai nazardan bu tizimga umumiy va tushunarli yagona
tamoyillar joriy qilinmasa turli muammolarni olib kelishi mumkin. Bu vaziyatda
byudjetning g’azna ijrosida quyidagi tamoyillar keltiriladi:
1. Byudjetning g’aznachilik ijrosiga doir eng muhim tamoyil - daromadlar va
harajatlar Yagona kassadan amalga oshirilishi. Bunda byudjet takchiligini yopish
uchun byudjet tushumlari va byudjetning barcha daromadlari Yagona G’aznachilik
hisobidan amalga oshiriladi.
213
2. Ikkinchi muhim tamoyil - Davlat byudjeti ijrosining hisoboti va
buxgalteriya hisobini umumiy (yagona) tasnifga asoslangan tizimini yaratilishi. Bu
tamoyil Davlat byudjeti g’aznachilik ijrosi tizimini o’zida mujassamlashtirgan
hisobotlar va shu jarayonga tegishli barcha standartlarni joriy qilinishini bildiradi.
Bunga davlat byudjeti ijrosi bo’yicha hisob va hisobotlar, davlatning byudjetdan
tashqari maqsadli fondlari, uzoq muddatli dasturlari, byudjet tashkilotlarining
byudjetdan tashqari jalb qilingan mablag’lari kiradi. Bu borada tashkilotlarning
yagona buxgalteriya hisobi standartlari va hisobotlari faqatgina O’zbekiston
Respublikasi Moliya vazirligi G’aznachiligida emas balki byudjet tashkilotlarida
ham yagona byudjet tasnifi, buxgalteriya hisobi plan schyotlari va buxgalteriya
hisobi hujjatlari bilan amalga oshirilishi ko’zda tutiladi. Bu tamoyil g’aznachilik
organlari va byudjet tashkilotlaridan tashqari, yagona tasnifga asoslangan hisob va
buxgalteriya hisobi tizimi soliq va bojxona organlaridan tushadigan davlat byudjeti
daromadlari,byudjetdan tashqari fondlarning daromadlariga tushadigan mablag’lar,
daromadlarni mahsus yig’uvchilarga hamda davlatning maqsadli jamg’armalarini
taqsimlovchilarga qo’llaniladi.
3. Byudjet ijrosining banklar oraqali amalga oshiriluvchi kassali ijrosidan
farqli ravishda g’aznachilik tizimida byudjet ijrosida tushumlarning Yagona g’azna
hisobraqamiga kelib tushishidan oxirgi pul mablag’larni oluvchiga etib borgunga
qadar kuchli moliyaviy nazorat qilinishini ta’minlanadi. Bu “tiniqlik” tamoyilini
amalga oshirish imkonini yaratadi. Jamiyatni demokratiyalashtirish va fuqarolik
jamiyati tarraqqiyoti natijasida, siyosiy partiyalar, turli harakatlar va nodavlat
tashkilotlari davlat byudjetini rejalashtirish jarayonida bir-birlari bilan muhokama
qilishi va dolzarb yo’nalishlarni aniqlash jarayonida mazkur tamoyildan
foydalanishlari tarraqiy etgan davlatlarda tabiiy hol. O’zbekiston Respublikasida
“tiniqlik” tamoyilini amalga oshirish byudjet jarayoni uchun asos bo’lib, qolaversa,
davlat byudjeti mablag’larining samaradorligi oshishiga hizmat qilish imkonini
beradi. Shu bilan birga, shuni e’tiborga olish kerakki, alohida ekspertlar va xalqaro
tashkilotlar “tiniqlik” tamoyili ma’nosida Davlat byudjeti ijrosini boshqa davlatlar
byudjet ijrosi bilan solishtirishga urinib, haqqoniylikka erishadi.
214
O’zbekistonning
iqtisodiy
islohotlari
“shok
terapiyani”
o’zida
mujassamlashtirmagan, islohotlar bosqichma-bosqich amalga oshirilib, oldingi
bosqichning samarali amalga oshirilishiga qarab, aholini maksimal ijtimoiy
himoyalagan holda amalga oshirishi tamoyili asosida o’zgarishlar bo’lmoqda.
Lekin, rivojlangan va qo’shni davlatlarda amalga oshirilayotgan islohotlar va
byudjet bilan bog’liq hal qilinayotgan masalalar, bizning mamlakatimizdagi Davlat
byudjeti maqsadlaridan sezilarli farq qilinishini inobatga olishimiz kerak. Hattoki,
erkin va dekmokratik hisoblangan davlatlarda davlat byudjetining ba’zi “backdoor
Do'stlaringiz bilan baham: | 
