Microsoft Word àñîñèéòåõ10. doc

Namlikning material ichida siljishi.
 Materialning tashqi yuzasidan namlikning bug`lanishi natijasida 
material ichida namlik gradienti paydo bo׳ladi, bu gradient ta’sirida materialning ichki qatlamlaridan 
uning yuzasiga qarab yo׳nalgan namlikning harakati ichki diffuziya deb ataladi. Quritishning birinchi 

---

 
137
 
davrida (quritish tezligi o׳zgarmas bo׳lganda) material ichidagi namlikning o׳zgarishi katta bo׳ladi, 
bunda quritish tezligiga asosan material yuzasidan namlikning bug`lanish tezligi (ya’ni tashqi diffuziya) 
ta’sir qiladi. Biroq material yuzasidagi namlik kamayib borib gigroskopik namlikka etganda va undan 
keyin ham kamayishi davom etsa, ya’ni quritishning ikkinchi davrida, jarayonning tezligiga asosan ichki 
diffuziya ta’sir qiladi. Quritishning ikkinchi davrida jarayonning tezligi doim kamayib boradi. 
Quritishning birinchi davrida material ichidagi namlik (kapillyarlardagi namlik va osmotik birikkan 
namlik) suyuqlik holatida tarqaladi. Ikkinchi davrning boshlanishida material yuzasining ayrim 
joylarida har xil shakldagi chuqur zonalar paydo bo׳ladi va materialning ichida bug`lanish yuz beradi. 
Bunda kapillyarlardagi namlik va adsorbsiya yo׳li bilan birikkan namlikning bir qismi materialning 
ichida bug` holida siljiydi. Keyinchalik materialning yuza qatlami to׳la qurib bo׳lgandan so׳ng, 
bug`lanishning tashqi yuzasi borgan sari materialning geometrik yuzasidan kamayib ketadi. Bunday 
sharoitda namlikning ichki diffuziya yordamida siljishining ahamiyati ortadi. Ikkinchi davrning quritish 
tezligi turlicha kamayadigan bosqichida material bilan mustahkam bog`langan adsorbsiya namligi qattiq 
faza ichida faqat bug` holida tarqaladi. 
Namlikning qattiq material ichida tarqalish hodisasi namlik o׳tkazuvchanlik deb ataladi.
 Namlik 
o׳tkazuvchanlikning tezligi yoki namlik oqimining zichligi namlik konsentratsiyasi gradientiga 
proporsionaldir: 
 
 
  
                                     
gn
gc
D
m
м
−
=
                                              (30.8) 
 
 
  
bu yerda, D
M
 —
 namlik o׳tkazuvchanlik koeffitsienti. 
Bu ifodaning o׳ng tomonidagi minus ishora namlikning konsentratsiyasi katta bo׳lgan qatlamdan 
konsentratsiyasi kichik bo׳lgan qatlamga qarab siljishini ko׳rsatadi. Namlik o׳tkazuvchanlik koeffitsienti 
D
M
 ning (m
2
/s) fizik ma’nosi namlikning materialdagi ichki diffuziya koeffitsientini 
ifodalaydi va issiqlik o׳tkazish jarayonidagi harorat o׳tkazuvchanlik koeffitsientiga o׳xshaydi. Namlik 
o׳tkazuvchanlik koeffitsiyentining qiymati namlikning material bilan birikish turiga, quritish haroratiga, 
materialning namligiga bog`liq bo׳lib, faqat tajriba yo׳li bilan aniqlanadi.