Microsoft Word 1-mavzu. Maruza

Pedagogikafaniningtushunchalari (kategoriyasi) 
 
Harbirfanningmazmunvamohiyatidankelibchiqadigan, 
uningasosiytomonlariniyoritishdaxizmatqiladiganvaengko‘pishlatiladiganasosiytus
hunchalaribo‘ladi. 
Xuddishuningdekpedagogikafaninghamasosiykategoriyalarimavjud.
Kategoriya – (YUnoncha: kategoriya – «ko‘rsatma» «dadil» «tushuncha») 
Pedagogikjarayonlarxususiyatlarinimohiyatmazmuninishaxsvajamiyatshaxsvaguru
hshaxsvajamoao‘rtasidagita’limvatarbiya. 
Manaviymarifiyaxloqiyistetikiqtisodiyekologikvah.k. 
munosabatlariniaksettiruvchiasosiytushunchadir. Kategoriya bilish jarayonlarining 
rivojlanishi va jamiyat tarbiya asosida paydo bo‘ladi. Kategoriyalar orqali inson 
borliqni va tevarak atrofni ijtimoiy hayotda sodir bo‘layotgan voqealarni o‘rganadi.
SHulardan biri va asosida «pedagogika» atamasidir («Pein» - bola va 
«agogin» - etaklamok degan manoni bildiruvchi yunoncha «paydogosni» 
so‘zlaridan paydo bo‘lgan). Buning izohi quyidagicha: eramizdan oldingi III–I 

---

asrlarda qadimgi YUnonistonda quldorlarni bolasini ovqatlantiradigan, sayrga olib 
boradigan, tabiat quynida o‘ynatuvchi tarbiyachi – qullarni pedagog» deb atashgan. 
Bugungi kunda kelib pedagog so‘zi keng qamrovli yangicha kasb ma’no etgan.
Pedagogikaning yana bir tugunchalardan biri «Didaktika» so‘zidir. Kadimgi 
yunonistonda quldorlarning bolasiga maktabga ta’lim beruvchi didaskal deb 
atashgan didaktika – yunoncha didaktikos so‘zidan olingan bo‘lib o‘qitish o‘rgatish 
bilim berish ma’nolarini anglatadi pedagogika fanining didaktika – ta’lim 
nazariyasi qismi xuddi shu qadimiy va yunoncha o‘qitovchi nomi bilan atalishi 
bejiz emas. 
Qadimgi yunonlar o‘qitish faoliyatiga nisbatan o‘qituvchi o‘rnida didastal 
o‘quvchiga nisbatan didaskali atamalarini ashlatishgan. Ammo didaktiko termining 
o‘zining dastlabki ma’nosida ancha uzoqlashgan. Hozir bu tushunchalarning hajmi 
va mazmuni ancha boyigan va kengaygan bo‘lib, u faqat o‘qituvchining faoliyatini 
emas, shu bilan birga o‘quvchining faoliyatini ham o‘z ichiga qamrab olgan. 
Pedagogika faniga tavsif berilganda «ta’lim», «tarbiya», «ma’lumot», 
«shaxs», «rivojlanish», «shakllanish» so‘zlari ishlatiladi (7-chizma). Bu so‘zlar 
o‘zaro boglangan bo‘lib, bir-birini to‘ldiradi. Ular pedagogikaning asosiy 
kategoriya-tushunchalari deb ataladi.