|
Axborot yig‘ish usullari.
Birlamchi axborotni olish uchun marketing tadqiqotlarini (tkazishning t(rtta uslubi mavjud: kuzatish,
sinash, fokuslash va s(rov.
Kuzatish marketing tadqiqotlarining eng k(p tarqalgan usullaridan hisoblanadi. Kuzatish
bevosita yoki yashirin, strukturalashtirilgan yoki strukturalashtirilmagan turlariga b(linadi.
Bevosita kuzatishga xaridorning d(konda biron-bir tovarni sotib olishdagi xatti-harakatini sotuvchilar
tomonidan (rganish kiradi. Bilvosita kuzatuv deganda esa, xatti-harakatning (zi emas, balki ma’lum
bir hatti-harakatning natijasi (rganiladi. Masalan, axlat tashlanadigan yashiklarning ichidagi
axlatlarning turiga qarab (butilkalar, bankalar va hokazolar) qaysi firma yoki ishlab chiqarish
korxonasi atrof-muhitni ifloslantirayotganligi haqida xulosa qilish mumkin.
Kuzatishning ochiq usulida odamlar ularni kuzatib turganligini biladilar, yashirin turida esa
bilmaydilar.
Sinov - oldindan “holatni yaratish asosida olingan natijalarni (lchash bilan biror jarayonni
amalga oshirishdir”. Bu uslub asosan sabab-natijaviy aloqalarni (rganishda ishlatiladi. Masalan,
tovarlarni har xil (ramlarda taklif etishga xaridorlarning munosabatini (lchash, yoinki xususiyati
(zgartirilgan tovarlarning ana’naviy tovarlarga nisbatan sotilish miqdorini baholash va hokazo.
Sinovning asosiy kamchiligi unga ketadigan xarajatlarning yuqoriligi, sharoitning sun’iyligi va
marketing rejasiga ta’sir k(rsatadigan hamma omillarni hisobga olishning imkoniyati y(qligidadir.
Fokus-guruh - (rganiladigan muammoni atroflicha maxsus tanlangan respondentlar
tomonidan muhokama qilish va shu asosda qarorlar qabul qilish tushuniladi. K(pchilik hollarda fokus
guruhining optimal soni 8-12 kishidan iborat b(ladi. Fokus-guruhni shaklllantirishda ularning ish
faoliyati, yoki oilaviy ahvollari bir xil b(lishiga e’tibor qaratilishi maqsadga muvofiqdir. Ikkinchidan,
guruh qatnashchilarini tanlashda marketing tadqiqotlarini (tkazishdan maqsad nima ekanligini
hisobga olish ham zarur hisoblanadi. Fokus-guruhning yutug‘i k(p tomonlama bu guruhni
boshqaruvchisining bilimiga va samarali faoliyatiga ham k(p darajada bog‘liq b(ladi. Fokus-
guruhning afzalligi unda ishtirok etuvchilarning (z fikr va mulohazalarini erkin bayon qila olishi,
muzokaralarda buyurtmachining ham ishtirok etishiga sharoit mavjudligi va bu usulni turli
y(nalishlarda q(llash mumkinligidadir.
S(rov marketing tadqiqotlarini (tkazishning universal usullaridan biri b(lib, bunda axborotlar
yetarli darajada k(p sonli respondentlar guruhining bevosita fikri asosida t(planadi. S(rovlar og‘zaki,
pochta orqali savol-javob qilish, telefon orqali s(rovlar tarzida (tkazilishi mumkin.
Og‘zaki s(rovlar boshqa s(rov turlariga qaraganda birmuncha ustunlikka ega, chunki ular
shaxsiy muloqotga asoslanadi. Firmalar va korxonalar insonlarning bilimi, dunyoqarashi,
iste’molchilarning qanday talablari mavjudligi, k(rsatilayotgan xizmatlardan qoniqish darajasi va
boshqa masalalarni bilish uchun s(rovlar (tkazadilar.
S(rovlarni (tkazishda s(rov varaqalarini ishlab chiqish eng qiyin va mas’uliyatli jarayon
hisoblanadi. S(rov varaqalaridagi savollarni tuzishda savollarning axborotning eng muhim jihatlarini
aks ettirishiga, savollarda ularga javob berishning prinsipial imkoniyati b(lishligiga, savollarning
shakli s(raluvchilarda javob bermaslik ishtiyoqini uyg‘otmaslikka, savollarning mazmuni
s(raluvchilarning tayyorgarligi, ma’lumoti, bilimlarining hajmiga mos kelishiga alohida e’tibor
qaratilishi lozim.
Pochta orqali savol-javob (tkazish esa axborotni olishning nisbatan arzon usuli hisoblanadi.
Bu usul bilan axborot olishning kamchiligi shundan iboratki, birinchidan, yuborilgan anketalarning
qaytarilish darajasi juda past b(lsa (taxminan 10-15 %), ikkinchidan, anketa javoblarini olish k(p vaqt
talab etadi.
S(rov (tkazishning eng tezkor va arzon usullaridan yana biri yuqorida qayd etib (tganimizdek,
telefon orqali intervyular olish hisoblanadi. Bu usulning qulayligi shundaki, berilgan savollarga 80-
90 foiz javob olish mumkin b(ladi. Bu usulning kamchiligi esa, savollar sonining boshqa
usullardagiga nisbatan cheklanganligidir.
Shunday qilib, marketing tadqiqotlari davomida olingan axborotlar matematik-statistik y(l
bilan tahlil qilinib, xulosalar shakllanadi va shu asosda manfaatdor shaxslarga tavsiyalar beriladi.
Anketa s(rovlarining yakuniy bosqichi b(lib s(rov natijalari b(yicha hisobotni tuzish va
takliflarni ishlab chiqish hisoblanadi. Odatda, hisobot uch b(limdan tashkil topgan b(ladi: kirish, s(rov
natijalari, xulosalar va takliflar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
