Microsoft Word 05 Kishlok xujalik mahsulotlar sifati va marketingi

 
3. Sifatni boshqarish, uning mazmuni, ahamiyati, obyektlari va elementlari 
 
Mahsulotni yaratish, ishlatish yoki isteʻmol qilish davrida uning sifatini aniqlash, taʻminlash va yetarli 
darajada saqlash boʻyicha oʻtkaziladigan ishlar majmuini sifatni boshqarish jarayonini tashkil qiladi. 
Mahsulot  sifatini  boshqarish  sifat  tizimi  boʻyicha  belgilangan  xalqaro  standartlarni  qoʻllash  orqali 
mahsulot sifati va raqobatbardoshligini oshirish choralarini ishlab chiqish va ularni hayotga tadbiq etishda 
ijobiy yondashishni taʻminlaydi. 
Mahsulot ishlab chiqarish hayotiy davrining boshlangʻich, yaʻni tadqiqot va loyihalash hamda ishlab 
chiqarish  bosqichlarida  bajariladigan  texnik  va  boshqa  jarayonlarni  puxtalik  bilan  amalga  oshirishga 
qaramasdan,  mahsulotni  koʻp  partiyali  yoki  seriyali  ishlab  chiqarishda  uning  sifati  boʻyicha  ayrim 
kamchiliklar paydo boʻlishi mumkin. Bu kamchiliklar yoki cheklanishlarning kelib chiqishiga obyektiv 
va subyektiv omillar sabab boʻladi. Masalan, ishlab chiqarish texnologiyasining talab darajasida emasligi yoki 
eskirishi,  jihoz  va  asbob  –  uskunalarning  eskirishi  yoki  buzilishi,  ishlab  chiqarish  bazasining  texnik 
darajasining talabga javob bermasligi, ishchi xodimlar va mutaxasislar malakasining pastligi yoki ularning 
oʻz vazifalariga layoqatlik bilan qarashi, xom ashyo va materiallar sifatining talab darajasidan pastligi, tayyor 
mahsulotni saqlash rejimining buzilishi va boshqalar. 
Mahsulot  sifatini  pasayishi  yoki  uning  sifatida  ayrim  cheklanishlarning  kelib  chiqishi ishlab 
chiqarish korxonasidagi davlat, ishlab chiqarish va texnologik intizomning buzilishi hamda ishchi va 
rahbar xodimlarning mahsulot sifatini taʻminlashdagi masʻuliyatari bilan oʻzaro bogʻliq. 
Agar mahsulot sifatidagi cheklanishlar yoki ayrim kamchiliklar meʻyoriy hujjatlarda belgilangan 
chegaradan chiqmasa, u holda bunday cheklanishlar ruxsat etiladigan cheklanishlar deyiladi va bu mahsulot 

---

realizasiya qilish uchun yaroqli hisoblanadi. Aks holda esa, mahsulot  nuqsonli deb ataladi va bunday 
mahsulot realizasiya qilish uchun yaroqsiz hisoblanadi. 
Mahsulot sifatida tuzatib  boʻlmaydigan  nuqsonlar  (kamchiliklar) mavjud boʻlsa, bunday mahsulot 
sifasiz (yaroqsiz) yoki brak deyiladi. Bunday mahsulotni muomalaga chiqarish mumkin boʻlmaydi. 
Shunday qilib, sifatni boshqarish yuqorida koʻrsatib oʻtilgan kamchiliklarni bartaraf etish, yaʻni 
mahsulot sifatini meʻyoriy hujjatlarda belgilangan talablariga moslashtirish boʻyicha qoʻllaniladigan uslublar 
va faoliyatdan iborat ekan. 
Sifatni boshqarish bir vaqtning oʻzida jarayonni boshqarish va maqbul iqtisodiy samaraga erishish 
uchun mahsulot hayot davrining tegishli bosqichlarida qilingan notoʻgʻri harakat sabablarini bartaraf etishga 
qaratilgan tezkor harakterdagi uslub va faoliyat turlarini ham oʻz ichiga oladi. 
Sobiq  Ittifoq  respublikalarida  qabul  qilingan  metodologiya  cheklanishlarni  aniqlash,  ularning 
sabablarini  bartaraf  etish,  mahsulotni  nazoratdan  oʻtkazish,  cheklanish  va  isteʻmolchilar  takliflarini 
inobatga olish hamda ular asosida qarorlar qabul qilishga asoslangan. 
Sifatni boshqarish boʻyicha qarorlar kundalik mavjud va bundan oldin toʻplangan maʻlumotlar asosida 
tuzilib,  cheklanishlar  sabablarini  bartaraf  etishga  qaratilgan  va  aniq  yozilgan  boʻlishi  kerak.  Karorda 
masʻul xodimlar va bajarish muddatlari koʻrsatilishi shart. Bunday qarorlar mahsulot hayot davrining har 
bir bosqichi boʻyicha alohida – alohida qabul qilinadi. 
Koʻplab rivojlangan davlatlar tajribasida ishlab chiqarish texnologik jarayonlarini boshqarish nazorat 
kartalarini  qoʻllash  asosida  statistik  uslublar  yordamida  amalga  oshiriladi.  Bunday  usul  mahsulot  sifati  va 
boshqa koʻrsatkichlaridagi cheklanishlarning sababini oldindan bartaraf etish hamda sifatsiz (nuqsonli) 
mahsulot ishlab chiqarishning oldini olish uchun imkon yaratib beradi. 
Demak,  mahsulotdagi  mavjud  nuqsonlarning  kelib  chiqish  sabablarini  maksimal  darajada  bartaraf 
etishga qaratilgan chora – tadbirlar ishlab chiqish va uni amalga oshirish sifatni boshqarishning asosiy 
mohiyati hisoblanar ekan. 
Sifatni boshqarish obyektiga qayta ishlab chiqarishni shakllantirish jarayonlari, boshqarishning barcha 
darajalarida  mahsulot  sifatini  saqlash  va  qayta  tiklash  hamda  mehnat  vositalari  va  predmetlari,  mehnat 
resurslari,  mehnat  sifati,  ishlab  chiqarish  jarayonlarini  amalga  oshirish  uchun  kerak  boʻlgan  hujjatlar  va 
maʻlumotlar kiradi. 
Sifatni boshqarish obyektiga 9000 seriyali xalqaro standartlarning mafkurasi (ideologiyasi) ga asosan 
korxona (kompaniya) yoki tashkilotning sifat tizimlari ham kiradi, chunki sifatni taʻminlash boʻyicha ularda 
belgilangan chora – tadbirlar bozor va isteʻmolchi talablari va texnologik jarayonlarning oʻzgarishi asosida 
oʻzgartiriladi.Sifatni  boshqarish  meʻyorlari  yoki  vositalariga  quyidagilar  kiradi:  mahsulot  sifat 
koʻrsatkichlari va maqsadga muvofiqligiga reglament belgilovchi meʻyoriy hujjatlar, mehnat jarayonlarini 
boshqarish va tashkil qilish vazifalari (funksiyalari), nazorat – sinov, oʻlchash, maʻlumotlar beruvchi va 
hisoblash vositalarini oʻz ichiga oluvchi axborotlar va metrologik taʻminotlar. 
Mahsulot  sifatini  rejalashtirish  va  prognoz  qilish,  mahsulotni  attestasiyalash,  mahsulot  ishlab 
chiqarishini  tadbiq  qilish  va  yoʻlga  qoʻyish,  sifatni  oshirganligi  uchun  iqtisodiy  ragʻbatlantirish,  sifatni 
nazorat qilish va metrologik taʻminot sifatni boshqarish elementlari hisoblanadi.