Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

To‘rtinchi  guruh.  Dehqonchilik  tarmog‘idagi  xarajatlarning  ayrim  turlari  oziq 

yetishtirish,  mahsulotga  o‘rim-yig‘imdan  keyin  qayta  ishlov  berish,  poholni  yig‘ishtirish  va 

g‘aramlash  kabilar  bilan  bog‘liqdir.  Bu  xarajatlar  alohida  analitik  schotlarda:  silos  tayyorlash, 

senaj tayyorlash, o‘t uni, granula va briketlar ishlab chiqarish, mahsulotga o‘rim-yig‘imdan so‘ng 

qayta ishlov berish va shu kabilar hisobga olinadi. Bu xarajatlarni alohida hisob obektlari sifatida 

ajratish yo ayrim qo‘shimcha va yondosh mahsulot turlarining tannarxi aniqroq hisoblanadi, yo 

oziq ishlab chiqarish xarajatlarini alohida guruhga ajratish zaruriyatidan kelib chiqadi. Xarajatlar 

har  bir  analitik  schotda  belgilangan  moddalar  bo‘yicha  hisobga  olinadi.  Yil  oxirida  yo  tegishli 

mahsulot  turlarining  tannarxi  hisoblanadi,  yo  xarajatlar  birinchi  guruh  obektlari  schotlariga 

taqsimlanadi. 

Dehqonchilik xarajatlarining analitik hisobi quyidagi moddalar bo‘yicha yuritiladi: 

1. 

 Mehnat haqi ijtimoiy sug‘urta ajratmalari bilan birga 

2. 

 Urug‘lik va ko‘chat materiallari 

3. 

 O‘g‘itlar 

4. 

 O‘simliklarni himoya qilish vositalari 

5. 

 Ishlar va xizmatlar 

6. 

 Asosiy vositalarni saqlash xarajatlari 

---

 

7. 

 Ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish xarajatlari 

8. 

 Sug‘urta to‘lovlari 

9. 

 Boshqa xarajatlar 

1. 

«Mehnat haqi ijtimoiy sug‘urta xarajatlari bilan birga» moddasida muayyan ekin turlari 

yoki  guruhlarining  bevosita  texnologiya  jarayonida  ishlagan  turli  toifadagi  xodimlarga 

hisoblangan mehnat haqi tavsifiga ega bo‘lgan pul va natura to‘lovlari hisobga olinadi. 

Xodimlarning asosiy va qo‘shimcha mehnat haqlari, ijtimoiy sug‘urta va ta’minot fondiga 

o‘tkazilgan ajratmalar hamda ta'til haqi ajratmalari ham shu moddada hisobga olinadi. 

Aniq bir ekin va ish turiga o‘tkazish mumkin bo‘lmagan mehnat haqlari hisob obektlari 

o‘rtasida mehnat haqiga mutanosib taqsimlanadi. 

2. «Urug‘lik va ko‘chat xarajatlar» moddasida xo‘jalikning o‘zida yetishtirilgan va sotib 

olingan  urug‘lik  va  ko‘chatlar  hamda  ularning  tegishli  ekinlarni  ekish  uchun  sarflanishi  aks 

ettiriladi. Bunda oldingi yillarda yetishtirilgan hamda sotib olingan urug‘lik va ko‘chatlar haqiqiy 

tannarxida aks ettirilsa, joriy yilda yetishtirilgan urug‘ va ko‘chatlar yil davomida reja tannarxda 

hisobga olinib, yil oxirida haqiqiy tannarx darajasiga yetkazib quyiladi. 

Urug‘larni  ekishga  tayyorlash  (quritish,  saralash  va  boshqa  ishlov  berish)  xarajatlari 

ularning tannarxiga o‘tkaziladi. Lekin bevosita ekish oldidan qilinadigan xarajatlar (urug‘ni ekish 

joyiga  tashib  keltirish,  ortish,  tushirish,  dorilash,  ivitish  va  shu  kabilar)  urug‘ning  tannarxiga 

o‘tkazilmay,  bevosita  o‘simlikchilikning  tegishli  xarajat  moddalari  (mehnat  haqi,  ishlar  va 

xizmatlar, asosiy vositalarni saqlash xarajatlari)ga yoziladi. 

3.  «O‘g‘itlar»  moddasida  muayyan  bir  ekin  (ekin  guruhi)  sarflagan  ma'danli  o‘g‘itlar, 

mikro o‘g‘itlar va boshqa o‘g‘itlar, shuningdek mahalliy o‘g‘itlar miqdor va summa ko‘rsatkichida 

aks  ettiriladi.  Bu  moddada  xarajatlar  ma'danli  va  organik  o‘g‘itlar  bo‘yicha  alohida  hisobga 

olinadi.  O‘g‘itlarni  tayyorlash,  yuklash,  dalaga  tashish  va  yerga  solish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan 

xarajatlar  bu  xarajat  moddasida  emas,  balki  bevosita  o‘simlikchilikning  tegishli  xarajat 

moddalarida aks ettiriladi. 

4.  «O‘simliklarni  himoya  qilish  vositalari»  moddasida  begona  o‘tlarga,  ekinlarning 

zararkunandalari  va  kasalliklariga  qarshi  kurashishda  foydalaniladigan  pestisidlar,  urug‘lik 

dorilari, defoliant va boshqa kimyoviy va biologik Materiallar sarfi hisobga olinadi. 

1. 

«Ishlar va xizmatlar» moddasida xo‘jalikning o‘zidagi avtomobil transporti va ot-ulov 

transporti, traktorlar bajargan transport ishlari hisobga olinadi. 

Yerlarni  o‘g‘itlash  bo‘yicha  «Agrokimyota’minot»  birlashmalari  va  aviya  otryadlar 

bajargan ishlar ham «Ishlar va xizmatlar» moddasida aks ettiriladi. 

Yil  oxirida  bajarilgan  ish  va  xizmatlarning  haqiqiy  tannarxi  aniqlangandan  so‘ng  reja 

tannarx haqiqiy tannarx darajasiga yetkaziladi. O‘simlikchilik tarmog‘i uchun ko‘rsatilgan elektr 

ta’minoti,  suv  ta’minoti,  issiqlik  ta’minoti,  gaz  ta’minoti  xizmatlari  ham  shu  moddada  hisobga 

olinadi. 

Chet  tashkilotlarining  transport  va  boshqa  xil  xizmatlari  shartnoma  qiymati  bo‘yicha 

baholanadi.  

1. 

«Asosiy  vositalarni  saqlash  xarajatlari»  moddasida  bevosita  o‘simlikchilikda 

foydalanilayotgan  asosiy  vositalarni  saqlash  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  xarajatlar  hisobga  olinadi. 

Bularga  asosiy  vositalarni  saqlash,  ulardan  foydalanish  xarajatlari,  ularning  amortizatsiya 

ajratmalari kiradi.Turli moslamalarning eskirishi, ularni tiklash uchun ketgan xarajatlar ham shu 

modda bo‘yicha hisobga olinadi. 

O‘simlikchilikda  bunday  asosiy  vositalarga  mahsulot  yetishtirishda  foydalaniladigan 

traktorlar,  qishloq  xo‘jalik  mashinalari,  asbob-uskunalar,  issiqxonalar,  parniklar,  omborxona 

binolari,  xo‘jalik  ichidagi  sug‘orish  shahobchalari,  ko‘p  yillik  daraxtlar,  yerlarning  holatini 

yaxshilash bo‘yicha qilinadigan noinventar kapital sarflar kiradi. 

Mevaga kirgan daraxtlarni parvarishlash xarajatlari (amortizatsiya ajratmalardan tashqari) 

bu xarajatlar moddasiga kirmaydi. 

O‘simlikchilikda  foydalanilgan  asosiy  vositalarni  saqlash  xarajatlari  ayrim  ekin  va 

---

 

tugallanmagan ishlab chiqarishlarga quyidagi tartibda o‘tkaziladi: 

− 

maxsus asosiy vositalar (paxta tyerish mashinalari, kartoshka yig‘ib-terib oladigan kombaynlar 

va  shu  kabilar)ni  saqlash  xarajatlari  tegishli  ekinlardan  olinadigan  mahsulotlar  tannarxiga 

o‘tkaziladi; 

− 

traktorlarni  saqlash  xarajatlari  –  ekin  va  ishlar  uchun  bajarilgan  ish  hajmi  (shartli  etalon 

gektar)ga mutanosib taqsimlanadi; 

− 

qishloq  xo‘jalik  mashinalarini  saqlash  xarajatlari  –  ishlov  berilgan  ekinlar  maydoniga 

mutanosib ravishda taqsimlab o‘tkaziladi; 

− 

hosilni yig‘ib-terib olishda foydalaniladigan asosiy vositalarni saqlash xarajatlari yig‘ib-terib 

olingan ekinlar maydoniga mutanosib ravishda taqsimlanadi; 

− 

o‘g‘itlash  mashinalarini  saqlash  xarajatlari  –  ekin  maydonlariga  solingan  o‘g‘itlarning 

miqdoriga mutanosib ravishda taqsimlanadi; 

− 

g‘alla va sabzavot mahsulotlari saqlanadigan binolarning xarajatlari tegishli ekinlarga, g‘alla 

va sabzavot mahsulotlari band qilgan maydonga mutanosib ravishda taqsimlanadi va hokazo. 

1. 

«Ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish xarajatlari» moddasida o‘simlikchilik 

tarmog‘ining brigadalarida va boshqa ishlab chiqarish bo‘lishmalarida ishlab chiqarishni tashkil 

etish xarajatlari va xo‘jalikni boshqarish xarajatlarining tegishli qismi hisobga olinadi. 

1. 

«Sug‘urta to‘lovlari» moddasida qishloq xo‘jalik ekinlari va meva beradigan yoshdagi 

ko‘p yillik daraxtlar hosilining davlat majburiy sug‘urtasiga oid to‘lovlar hisobga olinadi. 

O‘simlikchilik mahsulotlari yetishtirish bilan bog‘liq bo‘lgan binolar, inshootlar, qishloq 

xo‘jalik  mashinalari,  qurilmalar,  inventarlar  va  boshqa  asosiy  vositalarning  sug‘urtasi  bo‘yicha 

to‘lovlar ham shu moddada hisobga olinadi. Bunday asosiy vositalar bo‘yicha sug‘urta to‘lovlari 

o‘simlikchilik  turiga  (o‘simlikchilik  guruhlariga)  asosiy  vositalarni  saqlash  xarajatlariga 

mutanosib ravishda taqsimlash yo‘li bilan olib boriladi. 

9.  «Boshqa  xarajatlar»  moddasida  yuqoridagi  moddalarda  hisobga  olinmagan, 

o‘simlikchilikning  barcha  bevosita  xarajatlari  aks  ettiriladi.  Bu  xarajatlarga  tegishli  ishlab 

chiqarish obektlarini ishga tushirish bilan bog‘liq bo‘lgan sarflar, idish va qadoqlash xarajatlari 

(agar  idish  qiymati  mahsulotning  realizatsiya    narxiga  kiritilmasdan  alohida  to‘lansa)  texnika 

tashviqoti va standartlashtirishga oid xarajatlar kiradi.