Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \


 Ijara, lizing va prokat sharoitida asosi vositalar hisobi



Download 4,92 Mb.
Pdf ko'rish
bet232/495
Sana31.12.2021
Hajmi4,92 Mb.
#272029
1   ...   228   229   230   231   232   233   234   235   ...   495
Bog'liq
ZOjLPwINQ2gRdjqUOx4OqsGUaFN6rWtkE5NjqZFA

9.5. Ijara, lizing va prokat sharoitida asosi vositalar hisobi. 

bozor iqtisodiyoti sharoitida lizing munosabatlari juda keng ko‘lamda rivojlanadi. Lizing 

munosabatlarining  mohiyatini  bilish  ularga  doir  muomalalarni  hisobda  to‘g‘ri  aks  ettirishni 

tahminlaydi.  

Xalqaro amaliyotda ijara munosabatining 3 turi mavjud: 1) uzoq muddatli ijara (lizing) – 

uch yildan oshiq muddatga; 2) o‘rta muddatli (xayring) – bir ildan uch yilgacha muddatga; 3) qisqa 

muddatli ijara(renting yoki cherter) bir yilgacha bo‘lgan muddatgi. 

Iqtisodiy mohiyatiga ko‘ra asosiy vositalar ijarasi 2 xil shakldan iborat: I. Moliyaviy lizing. 

II. Joriy yoki operativ lizing. 

Uzoq muddatli moliyaviy lizing o‘z mohiyatiga ko‘ra lizing beruvchi lizing oluvchiga uzoq 

muddatli kredit berish shaklidir. 

Moliyalanadigan lizing – bu asosi yvositaga bo‘lgan mulkiy huquq bilan bog‘liq barcha 

xavf-xatar  va  mukofotlar  ijarachiga  o‘tadigan  ijara  bo‘lib,  u  asosiy  vositani  ishchi  holatida 

saqlaydi. 

Buxgalteriya  hisobi  xalqaro  standartlari(BHMS)ga  ko‘ra  quyidagi  shartlardan  istalgan 

biorotasiga mos kelsa, asosiy vositalar ijarasi moliyalanadigan lizing bo‘lib hisoblanadi: 

1. 


Ijara muddati tugaganidan so‘ng asosiy vositaga egalik huquqi ijarachiga o‘tadi. 

2. 


Ijara  asosi  yvositalarni  bozor  bahosidan  past  bahoda  sotib  olish  imkonini 

tahminlaganda. 

3. 

Ijara muddati aaosi y vosita foydali xizmat muddatining salmoqli qismini tashkil 



etganda (75% yoki undan ko‘p). 

4. 


Ijaraga boshlanishida joriy (diskontlangan) minimal ijara to‘lovlari summasi ijaraga 

beriladigan asosiy vosita bozor qiymatidan yuqori yoki teng. 

№6 «lizingni hisobga olish» nomli BHMSga muvofiq yuqorida ko‘rsatilgan mezonlardan 

tashqari yana uchta mezon kiritilgan: 

5. 

Ijara muddati 12 oydan oshiq bo‘lishi lozim. 



6. 

Ijaraga beriladigan obhektning qoldiq qiymati ijara tugagandan so‘ng ularning ijara 

boshidagi qiymatining 20 % dan oshmasligi kerak.  

7. 


Butun lizing davri uchun to‘lovlarning joriy qiymati ijara obhekti qiymatining 90% 

dan oshadi. 

Lizingning  bu  shaklida  olingan  asosiy  vositalar  lizing  oluvchining  o‘z  balansida  aks 

ettirilib, shartnoma muddati davomida haq to‘lash bilan birga ularga eskirish ham hisoblanadi. 

2. Moliyaviy lizing munosabatlari va ijara majburiyatlarini hisobga olish.  

Har bir korxona bir vaqtning o‘zida boshqa korxonalar va shaxslar mulklarini ijaraga olish 

(ijarachi) a ayni paytda o‘z mulklarani boshqa korxona va shaxslarga ijaraga berishi mumkin. Shu 

sababli  mulklarni  ijaraga  olish  va  berish  bo‘yicha  muomalalar  ko‘plab  sodir  bo‘ladi.  Bu 

muomalalarni to‘g‘ri hisobga olish vav bir-biridan ajratib aks ettirish uchun buxgalteriya hisobida 

0310-«Moliyaviy lizing shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalar», 0920-«Moliyaviy lizing 

bo‘yicha  olinadigan  to‘lovlar»,  6810-«To‘lanadigan  moliyaviy  lizing  –  joriy  qismi»,  7630-

«To‘lanadigan  moliyaviy  lizing  –  uzoq  muddatli  qismi»  hamda  0299-«Moliyaviy  lizing 

shartnomasi  bo‘yicha  olingan  asosiy  vositalar  eskirish»  schyotlari  mo‘ljallangan.  0310  schyot 

aktiv, inventar schyot bo‘lib, unda analitik hisob moliyaviy lizing shartnomasi bo‘yicha olingan 

asosiy vositalarning turlari bo‘yicha dastlabki qiymatida aks ettiriladi.  

0310  schyot  lizing  oluvchi  korxonada  qo‘llaniladi. Unda  korxona  tomonidan  moliyaviy 

lizing shartnomasi bo‘yicha olingan asosiy vositalar va ularning harakati aks ettiriladi. Moliyaviy 

lizing  shartnomasi  bo‘yicha  olingan  asosiy  vositalarga  shartnomaga  muvofiq  lizing  muddati 

tugaganidan  so‘ng  yoki  tugamasdan  (lizing  oluvchi  tomonidan  shartnomada  belgilangan  sotib 

olish  bahosini  to‘lash  orqali)  lizingg  oluvchining  mulki  tarkibiga  o‘tkazilishi  ko‘zda  tutilgan 

obhektlar kiradi.  

Lizing munosabatlari №6 «Lizingni hisobga olish» BHMSga muvofiq hisobga olinadi.  

Va boshqa daromadlar summasi – 80»Foyda va zararlar» schyotining debeti bo‘yicha aks 

ettiriladi. Agar foizlar ijara sharoitiga ko‘ra korxona ixtiyorida qoladigan foyda hisobidan to‘lansa, 




 

ular  81-«Foydadan  foydalanish»  yoki  ___-«Maxsus  maqsadlarga  mo‘ljallangan  fondlar» 

schyotining  debetida  olib  boriladi.  Yuqorida  tahkidlab  o‘tganimizdek,  ijarachi  uzoq  muddatli 

ijaraga olingan asosiy vositalarga amortizatsiya hisoblaydi. Hisoblangan amortizatsiya ajratmalari 

02-«Asosiy  vositalarning  eskirishi»  schyotining  2»Uzoq  muddatldi  ijaraga  olingan  asosiy 

vositalar»subschyotining krediti va tegishli ishlab chiqarish va muomala xarajatlari schyotining 

debetida  aks  ettiriladi.  Agar  ijarachi  ijara  muddati  tugagandan  so‘ng  asosiy  vositani  ijaraga 

beruvchiga  qaytib  berishi  shart  bo‘lsa,  bunda  u  ijaraga  olingan  asosiy  vosita  qiymatini  ijara 

muddati  davomida  to‘liq  qoplashga  intiladi.  Bunday  hollarda  jadallashtirilgan  amortizatsiya 

metodini qo‘llash mumkin. 

 

 

№ 



Muomala mazmuni 

D-t 


K-t 

Moliyaviy  lizing  shartnomasi  bo‘yicha  olingan  asosiy  vositalarni 



korxongaga kirim qilish 

0310 


6810  va 

7630 


Moliyaviy  lizing  shartnomasi  bo‘yicha  olingan  asosiy  vosita 

ijarachining o‘z mulki tarkibiga o‘tkazilganda 

0110-


0190 

0310 


 

Bir vaqtda eskirish summasiga 

02900 

0211-


0290 

Moliyaviy  lizing  shartnomasi  bo‘yicha  olingan  asosiy  vositalar 



lizing beruvchiga shartnoma muddati tugamasdan qaytarilganda   

 

 



 

Hisoblangan eskrish summasiga 

0299 

0310 


 

-  obhektdan  foydalanilganlik  uchun  lizing  beruvchilga 

to‘lanmagan summaning joriy qismiga  

6810 


0310 

 

-  uzoq muddatli qismiga 



7610 

0310 


 

Ijarachi  uzoq  muddatli  ijaraga  olingan  asosiy  vositani  ijara  muddati  tugamasidan  sotib 

olishi  ham  mumkin.  Bunda  to‘langan  summa  51-«Hisoblashuv  schyoti»  yoki  52-«Valyuta 

schyoti» schyotlarining krediti va 97-«Ijara majburiyatlari» schyotining debetida aks ettiriladi. Shu 

bilan 97 schyot yopiladi, ijara majburiyatlaridan oshgan summa esa 03 schyotga o‘tkaziladi. Uzoq 

muddatli ijaradagi asosiy vositalar sotib olinganidan so‘ng 01 schyoti debeti va 03 schyoti krediti 

bo‘yicha  xo‘jalikning  o‘z  asosiy  vositalari  qatoriga  o‘tkaziladi.  Shu  bilan  birga  bular  bo‘yicha 

hisoblangan eskirish summasi 02 schyotining 2 «Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalar 

eskirishi» subschyotining I «O‘z asosiy vositalarining eskirishi» subschyotiga o‘tkaziladi. 

Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalarni bepul qaytib berish hollarida ijarachida 

03  schyot  kredit  va  02  schyot  2-subschyoti  debetlanadi.  Uzoq  muddatli  ijaraga  olingan  asosiy 

vositalar  qiymatining  to‘liq  amortizatsiya  qilinmagan  qismi  joriy  yilning  zarariga  olib  boriladi. 

Bunda 80 schyot debet va 02 schyot 2-subschyot kredit bo‘ladi. 

Uzoq  muddatldi  ijaraga  olingan  sosiy  vositalarni  hisobdan  chiqarish  ham  47-«Asosiy 

vositalr realizatsiyasi va chiqarilishi» schyoti orqali amalga oshiriladi. 

Yuqoridagi bayon qilinganlarni quyidagi misollar bilan ko‘rib chiqamiz: 

Ijara  shartnomasiga  ko‘ra  balans  qiymati  120000  so‘mlik  avtomashina  5  yil  muddatga 

ijaraga olingan. Bir yillik ijara to‘lovi 30000 so‘m, 5 yilga jami ijara haqi 150000 so‘mni tashkil 

etadi.  Birinchi  to‘lov  shartnoma  tuzilgan  paytda  o‘tkaziladi.  Beshta  to‘lov  summasini 

avtomashinaning dastlabki qiymatiga tenglashtiruvchi stavka – 12,5% ekanligini nazarda tutib, har 

yili  to‘lanmagan  summadan  12,5%  ijaraga  beruvchi  foydasiga  o‘tkaziladi.  Avtomashina  ijara 

muddati tugaganidan so‘ng 8400 so‘mga sotib olinadi. 

a) Ijarachining buxgalteriyasida: 

1. Korxona qiymati 120000 so‘mlik avtomashina ijaraga olinadi.  

 

Debet 03»Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalari» schyoti 



120000 

 

Kredit 97»Ijara majburiyatlari schyoti 



120000 

2. Birinchi ijara to‘lovi to‘landi 

 

Debet 97 «Ijara majburiyatlari» schyoti 



30000 


 

 

Kredit 76-«Turli debitorlar va kreditorlar bilan hisoblashuvlar» schyoti 



30000 

3. To‘lolvra bo‘yicha foiz ijaraga beruvchi foydasiga o‘tkazilgndi. 90000 so‘mdan 12,5% miqdorida 

yahni 1125 so‘m 

 

Debet 80»Foyda va zararlar» schyoti 



11250 

 

Kredit 76 «Turli debitorlar va kreditorlar bilan hisoblashuvlar» schyoti  



11250 

4. Dastlabki qiymati summasidan 20% miqdorda eskirish hisoblandi (120000 x20:100:12) 2000 

 

Debet 20-“Asosiy ishlab chiqarish” schyoti 



2000 

 

Kredit 02 schyot “Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalar” subschyoti 



2000 

Ijaraning  keyingi  yillarida  ham  ijaraga  beruvchi  foydasiga  ijara  to‘lovi,  foizlar  va 

shartnomada ko‘zda tutilgan boshqa to‘lovlarni hisoblashda shunga o‘xshash provodkalar tuziladi. 

5. Shartnomaga muvofiq ijara muddati tugagandan so‘ng avtomashinani ijarachi 8400 so‘mga sotib 

olishi kerak. 

 

Debet 03 “Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalar” schyoti 



8400 

 

Kredit 51 – “Hisoblashuv” schyoti 



8400 

6. Ijaraga beruvchi bilan to‘liq hisoblashilganidan so‘ng avtomashina ijarachining o‘z mablag‘lari 

qatoriga o‘tkazilida. 

To‘liq qiymatiga  

 

 

Debet 01 “Asosiy vositalar” 



128400 

 

Kredit 03 “Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalar” schyoti 



128400 

Bir vaqtning o‘zidja hisoblangan eskirish summasiga 

 

 

Debet  02  schyoti  2  “Uzoq  muddatli  ijarga  olingan  asosiy  vositlar  eskirishi” 



subschyoti 

120000 


 

Kredit 02 schyot 1 “O‘z asosiy vositalarining eskirishi” subschyoti 

120000 

 

b) Yuqorida muomalalar ijaraga beruvchi buxgalteriyasida quyidagicha aks ettiriladi. 



I. Balans qiymati 120000 so‘mlik avtomashina 150000 so‘mlik ijara to‘lovi olish maqsadida ijaraga 

beriladi. 

 

Debet 09 “Kelib tushadigan ijara majburiyatlari” schyoti 



150000 

 

Kredit 01 “Asosiy vositalar” schyoti 



130000 

 

Kredit 83 “Kelgusi davr daromadlari” schyoti 



20000 

2. Birinchi ijara to‘lovi to‘langanda 

 

 

Debet 76 “Turli debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar” schyoti 



30000 

 

Kredit 09 “Kelib tushadigan ijara majburiyatlari” schyoti 



30000 

3. Shu hisoblangan summa ijaraga beruvchining hisoblashuv schyotiga kelib tushadi 

 

 

Debet 51 “Hisoblashuv” schyoti 



30000 

 

Kredit 76 “Turli debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar” schyoti 



30000 

4. Birinchi yil o‘tgandan so‘ng tugallanmagan summa hisobidan foiz hisoblandi 

(120000-30000)x12,5:100q11250 

 

 



Debet 83 “Kelgusi davr daromadlari” schyoti 

11250 


 

Kredit 80 “Foyda va zararlar” schyoti 

11250 

5. Ikkinchi yil boshida 30000 so‘mlik ijara to‘lovi va yil oxirida qoplanmagan summadan 



foiz hisoblandi 90000-(30000-11250_x12,5:100q8906 

a) 


Debet 76 “Turli debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar” schyoti 

30000 


 

Kredit 09 “Kelib tushgan ijara majburiyatlari schyoti 

30000 

b) Ijara uchun foiz hisoblanganda 



 

 

Debet 83 “Kelgusi davr daromadlari” schyoti 



8906 

 

Kredit 80 “Foyda va zararlar” schyoti 



8906 

Qolgan uchinchi, to‘rtinchi va beshinchi yillarda ham shunga o‘xshash provodkalar tuziladi. 

6. Beshinchi yil oxirida, yahni ijara muddati tugagandan so‘ng avtomashina ijaraga 8400 

so‘mga sotiladi. 

 

 

Debet 76 “Turli debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar” schyoti 



8400 

 

Kredit 47 “Asosiy vositalar realizatsiyasi va chiqarilishi” schyoti 



8400 


 

Ushbu summa ijaraga beruvchining hisoblshauv schyotiga kelib tushganda 

 

 

Debet 51 “Hisoblashuv schyoti” 



8400 

 

Kredit 76 “Turli debitor va kreditorlar bilan hisoblashuvlar” schyoti 



8400 

 

Uzoq muddatli ijaraga olingan asosiy vositalar analitik hisobini ham o‘z asosiy vositalari 



kabi  inventar  kartochkalarda  yuritish  maqsadga  muvofiqdir.  Bunda  inventar  kartochkalar  ijara 

shartnomalari  va  asosiy  vositalarni  qabul  qilish-topshirish  aktiga  asosin  to‘lg‘aziladi.  Sintetik 

hisob esa 13 ASK jurnal-orderda 03 schyot uchun alohida bo‘lim ajratib yuritiladi. 

 


Download 4,92 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   228   229   230   231   232   233   234   235   ...   495




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish