Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

Q a r o r 

Qaror qabul qiluvchi 

shaxs 

Ma’lumotlarni bir tizimga 

keltirish  

Ma’lumotlarni yig‘ish  

Ma’lumotlarni ro‘yxatga 

olish  

Boshqaruv obektlari: 

aktivlar, passivlar va moliya-xo‘jalik 

faoliyati  

---

 

 

xilma-xilligi foydalanuvchilarning tarkibi bilan ham bog‘liq (1.6-rasm).  

Buxgalteriya  hisobi  xalqaro  standartlari  umumiy  konsepsiyasiga  muvofiq  hisob  axborotlaridan 

foydalanuvchilar:  xizmatchilar,  mol  yetkazib  beruvchilar,  kreditorlar,  investorlar,  xaridorlar,  hukumat, 

jamoatchilik hisoblanadi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6-rasm. Buxgalteriya hisobi axborotlaridan foydalanuvchilarning turkumlanishi 

 

Bunday  axborotdan  foydalanuvchilar  ikkita  katta  guruhga:  ichki  foydalanuvchilar  va  tashqi 

foydalanuvchilarga bo‘linadi.  

Birinchi guruh ichki foydalanuvchilarni tashkil etadi. Keng ma'noda ularga korxona ma'muriyati, 

uning menejyerlari va nihoyat korxona xodimlari kiradi. Korxona ma'muriyati boshqaruv qarorlarini qabul 

qilishning  barcha  bosqichlarida:  biznes-reja  tuzish,  nazorat  va  boshqaruv  funksiyasining  o‘zining 

samaradorligini baholashda hisob axborotlaridan foydalanadi.  

Bevosita moliyaviy manfaatdor bo‘lgan tashqi foydalanuvchilar – bu qarz beruvchilar, kreditorlar, 

mol yetkazib beruvchilar va xaridorlar, bo‘lg‘usi aksiyadorlar, ularning konsultantlari.  

Tashqi  foydalanuvchilarni  eng  avvalo  quyilgan  kapitalning  qoplanishi  qiziqtiradi:  qarzlar 

qaytarilishi,  foizlarni  ham  qo‘shgan  holda;  tovarlar  shartnoma  bahosining  to‘lanishi;  dividendlarning 

olinishi; ishbilarmonlik aloqalarini yo‘lga quyishning iqtisodiy maqsadga muvofiqligi va h.k. Mol yetkazib 

beruvchilar va boshqa tijorat kontragentlari sotilgan mahsulot, ish va xizmatlar uchun pul mablag‘larining 

o‘z  vaqtida  olinishi  to‘g‘risida  shak-shubhasiz  xulosaga  kelishga  imkon  beradigan  hisob  axborotlarini 

olishdan manfaatdordirlar.  

Bevosita  moliyaviy  manfaatdor  bo‘lmagan  tashqi  foydalanuvchilar  –  bu  birinchi  navbatda  soliq 

organlari. Ularning asosiy vazifasi soliqlar va boshqa to‘lovlar (bojxona to‘lovlari, jarimalar va boshqalar) 

ni yig‘ishdan iborat.  

Moliya  bozorining  ishtirokchilari  –  investorlarni  emitent  qimmatli  qog‘ozining  daromadliligi 

(kotirovkasi), asosan aksiya sotib olish bilan bog‘liq risk (tavakkalchilik) darajasi qiziqtiradi. Aksiyalar va 

boshqa qimmatli qog‘ozlarning sotilish va sotib olinish bahosi o‘rtasidagi farqqa, vositachilik xizmatlari 

ko‘rsatishda  uning  ishtirokchilari  o‘z  moliyaviy  natijalarini  shakllantiradi.  Emitentning  qimmatli 

qog‘ozlariga bo‘lgan talab va taklif uning moliyaviy barqarorligiga bog‘liq holda aniqlanadi. 

Moliya  bozorining  professional  ishtirokchilari,  moliyaviy  barqarorlik  darajasini,  mulkdorlarning 

fond  birjasida  ro‘yxatga  olingan  va  e’lon  qilingan  moliyaviy  hisobotlaridagi  ma’lumotlar  asosida 

aniqlashlari mumkin.  

Davlat  organlari  –  bu  mamlakat  iqtisodiyotini  boshqaruv  organlari  (Iqtisodiyot  vazirligi,  Moliya 

vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi, Davlat statistika komiteti va b.) bo‘lib, 

ular hisob va moliyaviy axborotlarni milliy iqtisodiyotning tarmoqlari va alohida ishlab chiqarishlarning 

rivojlanishini bashorat qilish, nisbatlarni va o‘sish sur'atini aniqlash, yalpi daromadni hisob-kitob qilish va 

boshqa shunga o‘xshash statistik ko‘rsatkichlarni hisob-kitob qilishga zarur bo‘lgan me’yorda o‘rganish 

bilan shug‘ullanadilar.  

Moliyaviy  manfaati  bo‘lmagan  buxgalteriya  hisobi  axborotidan  foydalanuvchilar  guruhiga 

auditorlik  tashkilotlari,  kasaba  uyushmalari,  yollangan  shaxslar,  davlat  muassasalari  va  shu  kabilarni