Microsoft Word 03 Kishlok xujaligida buxalteriya xisobi va solikka tortish \

 

1-guruh uchun: 

1.1-mashq.  Quyidagi  buxgalteriya  hisobi  axborotlaridan  foydalanuvchilarni 

guruhlarga ajrating. 

Direktor,  bosh  buxgalter,  ishlab  chiqarish  bo‘limi  boshlig‘i,  korxona  kasaba 

uyushmasi raisi, ishchilar, buxgalteriya xodimlari, korxona mulkdorlari (ta’sischilari), 

soliq organi, statistika organi, mol yetkazib beruvchilar, xaridorlar.   

 

Ichki 

foydalanuvchilar 

Tashqi foydalanuvchilar 

Bevosita moliyaviy 

manfaatdor 

Bilvosita moliyaviy 

manfaatdor 

Moliyaviy 

manfaatdor 

bo‘lmagan 

---

 

364 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2-mashq. Quyida berilgan aktivlar (xo‘jalik mablag‘lari) va passivlar (xo‘jalik 

mablag‘lari manbalari) ni guruhlang: 

 

1. Traktor  

7. Tayyor mahsulotlar  

2. Ustav kapitali  

9. Ish hayvonlari  

3. Qisqa muddatli bank krediti 

4. Kassadagi pul mablag‘lari  

8.  “Sado”  fermer  xo‘jaligiga  berilgan  uzoq 

muddatli qarz 

10.  “Namuna”  MCHJ  (xaridor)  dan 

olinadigan qarz 

5. Ofis jihozlari  

11. Daromad solig‘i bo‘yicha qarz 

6. Uzoq muddatli bank kreditlari  

12. Taqsimlanmagan foyda 

 

Guruhlash natijalarini quyidagi jadvalda aks ettiring va sharhlang. 

 

Aktivlar (xo‘jalik mablag‘lari) 

Passivlar (xo‘jalik mablag‘lari manbalari)  

Uzoq muddatli aktivlar 

Joriy aktivlar  

O‘z mablag‘lari 

manbalari 

Majburiyatlar 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

2-guruh uchun: 

1.3-mashq. 

Quyidagi 

buxgalteriya 

hisobi 

axborotlaridan 

foydalanuvchilarni guruhlarga ajrating. 

Rahbar, buxgalter, ta’minot bo‘limi boshlig‘i, asosiy ishlab chiqarish xodimlari, 

iqtisodchi, kassir, ta’sischilar, soliq inspeksiyasi, statistika organi, pudratchilar, xaridor 

va buyurtmachilar.   

 

Ichki 

foydalanuvchilar 

Tashqi foydalanuvchilar 

Bevosita moliyaviy 

manfaatdor 

Bilvosita moliyaviy 

manfaatdor 

Moliyaviy 

manfaatdor 

bo‘lmagan 

---

 

365 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.4-mashq. Quyida berilgan aktivlar (xo‘jalik mablag‘lari) va passivlar (xo‘jalik 

mablag‘lari manbalari) ni guruhlang: 

 

1. Yengil avtomobil (Nexia) 

9. Uzoq muddatli bank kreditlari 

2. “Sado” fermer xo‘jaligiga to‘lanadigan qarz 

10. Qisqa muddatli bank kreditlari  

3. Mineral o‘g‘it (Kaliy sulfat) 

11.  Xodimlarga  mehnat  haqi  bo‘yicha 

berilgan bo‘nak(avans)lar 

4. Kassadagi naqd pul mablag‘lri  

5. Qurilish uchun taxta  

12. Xodimlarga mehnat haqi bo‘yicha qarz 

6. “Fayz” MCHJdan olinadigan qarz 

13. Kompyuter texnikasi  

7. “Davr” OAJning sotib olingan aksiyasi  

14. 

Agrokimyota’minot 

korxonasiga 

to‘lanadigan qarz 

8. Ustav kapitali  

 

 

Guruhlash natijalarini quyidagi jadvalda aks ettiring va sharhlang. 

 

Aktivlar (xo‘jalik mablag‘lari) 

Passivlar (xo‘jalik mablag‘lari manbalari)  

Uzoq muddatli aktivlar 

Joriy aktivlar  

O‘z mablag‘lari 

manbalari 

Majburiyatlar 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3-guruh uchun: 

1.5-mashq. Quyidagi buxgalteriya hisobi axborotlaridan foydalanuvchilarni guruhlarga 

ajrating. 

Bosh  buxgalter,  menejerlar  (boshqaruvchilar),  mol  yetkazib  beruvchilar  va 

pudratchilar,  omborchi,  kassir,  ta’sischilar,  banklar,  soliq  inspeksiyasi,  statistika  organi,  

xaridorlar.   

 

Ichki 

foydalanuvchilar 

Tashqi foydalanuvchilar 

Bevosita moliyaviy 

manfaatdor 

Bilvosita moliyaviy 

manfaatdor 

Moliyaviy 

manfaatdor 

bo‘lmagan 

---

 

366 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.6-mashq. Quyida berilgan aktivlar (xo‘jalik mablag‘lari) va passivlar (xo‘jalik 

mablag‘lari manbalari)ni guruhlang: 

 

1.  Maqsadli  davlat  jamg‘armalariga  to‘lovlar 

bo‘yicha qarz 

9. Asosiy ishlab chiqarish xarajatlari  

2. Soliqlar bo‘yicha qarz 

10. Tayyor mahsulotlar  

3. Hisob-kitob schyotidagi pul mablag‘lari   11. Ustav kapitali  

4.  Mol  yetkazib  beruvchilarga  to‘lanadigan 

schyotlar  

14.  Moddiy  zararlar  bo‘yicha  xodimlarning 

qarzlari  

5. Xaridorlardan olingan bo‘nak(avans)lar  

12. Ofis jihozlari  

6. Transport vositalari  

13. Taqsimlanmagan foyda  

7. Patentlar  

15. Ehtiyot qismlar  

8. Ko‘p yillik ekinlar  

16. Tovarlar 

 

Guruhlash natijalarini quyidagi jadvalda aks ettiring va sharhlang. 

 

Aktivlar (xo‘jalik mablag‘lari) 

Passivlar (xo‘jalik mablag‘lari manbalari)  

Uzoq muddatli aktivlar 

Joriy aktivlar  

Uzoq muddatli aktivlar 

Joriy aktivlar  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mustaqil o‘rganish uchun savollar: 

Xo‘jalik hisobida qo‘llaniladigan o‘lchovlarni ayting? 

Hisobning turlari, ularning farqlari va umumiyligi nimalardan iborat? 

Buxgalteriya hisobining asosiy qoidalarini ta’riflang? 

Buxgalteriya hisobi axborotlaridan foydalanuvchilar haqida tushuncha bering? 

Buxgalteriya hisobining boshqa fanlar bilan o‘zaro aloqasini ayting?  

O‘zbekistonda buxgalteriya hisobini tashkil etishni tartibga soluvchi meyoriy-huquqiy 

hujjatlarni aytib bering? 

Buxgalteriya hisobining maqsadi va vazifalari nimalardan iborat? 

Buxgalteriya hisobining predmetini ta’riflang. 

Buxgalteriya hisobining obyektlari nimalardan iborat? 

Xo‘jalik yurituvchi subyekt mablag‘lari (aktivlar) ni guruhlashning mohiyati nimadan 

iborat? 

Mablag‘lar manbalari (passivlar) ni guruhlashning mazmunini ta’riflang? 

---

 

367 

 

Buxgalteriya hisobi metodining mohiyati va uning elementlari qanday? 

 

 

 

 

 “Blits-so‘rov” uchun savollar: 

1) “Buxgalteriya balansi” mazmunini aytib bering? 

2) Buxgalteriya balansining turlari va tasniflanishi haqida tushuncha bering? 

3) Xo‘jalik muomalasi ta’sirida balansda ro‘y beradigan o‘zgarishlarni aytib bering? 

4) Buxgalteriya schyotlari hamda ularning turlari haqida tushuncha bering? 

 

 “Sindikat guruhlar”da yechish uchun test savollari. 

1-guruh uchun: 

1. Buxgalteriya balansi aktivi tarkibi qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan? 

A) Uzoq muddatli aktivlar, joriy aktivlar 

V) O‘z mablag‘lari manbalari, majburiyatlar 

S) Asosiy aktivlar, xususiy kapital 

D) O‘z mablag‘ining manbalari, qisqa muddatli aktivlar 

2. Buxgalteriya hisobining schyotlari ta’rifi qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan? 

A) Buxgalteriya hisobi schyotlarida aktivlarning holati va harakati, mulkiy huquqlar 

va majburiyatlarning holati to‘g‘risida to‘liq va ishonchli axborotlarni shakllantirish; 

samarali  boshqaruv  maqsadida  buxgalteriya  hisobi  ma’lumotlarni  umumlashtirish; 

moliyaviy, soliqqa doir va boshqa hisobotlarni tuzish 

V) Aktivda ko‘payish va aktivda kamayish; passivda ko‘payish va passivda kamayish; 

aktiv va passiv bir xil summaga ko‘payadi; aktiv va passiv bir xil summaga kamayadi 

S)  xo‘jalik  mablag‘lari,  mablag‘larning  manbalari  va  xo‘jalik  jarayonlarini  nazorat 

qilish va boshqarish uchun, ularni joriy tartibda hisobga olish, guruhlash va bir tizimga 

keltirish usuli 

D) Ikki yoqlama yozuv usulida yuritish, uzluksizlik, aniqlik, hisoblash, oldindan ko‘ra 

bilish,  aktivlar  va  passivlarning  pulda  baholanishi,  hisobot  davri  daromadlari  va  

xarajatlarining muvofiq kelishi va boshqalar 

3. Ikki yoqqlama yozuv deb nimaga aytiladi? 

A) Hisobot davri oxirida schyotda qoladigan qoldiq 

V) Aktiv schyotning debet tomoniga joriy davrda yozilgan summalarning yig‘indisi 

S) Passiv schyotning kredit tomoniga joriy davrda yozilgan summalarning yig‘indisi 

D) Xo‘jalik muomalasi ta’sirida summaning bir schyotning debet, ikkinchi schyotning 

kredit tomonida o‘zaro aloqadorlikda aks ettirilishi 

 

2-guruh uchun: 

1. Buxgalteriya balansi passivi tarkibi qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan? 

A) Asosiy aktivlar, xususiy kapital 

V) O‘z mablag‘ining manbalari, qisqa muddatli aktivlar 

S) Uzoq muddatli aktivlar, joriy aktivlar 

D) O‘z mablag‘lari manbalari, majburiyatlar 

---

 

368 

 

2. Aktiv schyotlar deb nimaga aytiladi? 

A) xo‘jalik mablag‘larining manbalarini hisobga oladigan schyotlar 

V) xo‘jalik mablag‘lari va jarayonlarini hisobga oladigan schyotlar 

S) Xususiy kapitalni hisobga oladigan schyotlar 

D) Majburiyatlarni hisobga oladigan schyotlar 

3. Sintetik schyotlar deb nimaga aytiladi? 

A)  xo‘jalik  mablag‘lari,  mablag‘larning  manbalari  va  xo‘jalik  muomalalari 

to‘g‘risidagi ma’lumotlarni faqat pul o‘lchovida hisobga oladigan schyotlar 

V) xo‘jalik mablag‘lari va mablag‘larning manbalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni faqat 

mehnat o‘lchovida hisobga oladigan schyotlar 

S) xo‘jalik mablag‘lari, manbalar va xo‘jalik muomalalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni 

faqat natura o‘lchovida hisobga oladigan schyotlar 

D)  xo‘jalik  mablag‘lari,  mablag‘larning  manbalari  to‘g‘risidagi  ma’lumotlarni  hech 

qanday o‘lchovlarsiz hisobga oladigan schyotlar 

 

3-guruh uchun: 

1. Buxgalteriya balansidagi tip o‘zgarishlari qaysi qatorda to‘g‘ri berilgan? 

A)  Aktivda  ko‘payish  va  passivda  kamayish;  aktiv  va  passiv  bir  xil  summaga 

kamayadi; aktiv va passiv bir xil summaga ko‘payadi 

V) Aktivda ko‘payish va aktivda kamayish; passivda ko‘payish va passivda kamayish; 

aktiv va passiv bir xil summaga ko‘payadi; aktiv va passiv bir xil summaga kamayadi 

S) Passivda kamayish va aktivda ko‘payish; aktivda ko‘payish va aktivda kamayish; 

passivda ko‘payish va passivda kamayish 

D)  Aktiv  va  passiv  bir  xil  summaga  ko‘payadi;  aktiv  va  passiv  bir  xil  summaga 

kamayadi;  aktivda  ko‘payish  va  passivda  kamayish;  passivda  ko‘payish  va  aktivda 

kamayish 

2. Passiv schyotlar deb nimaga aytiladi? 

A) xo‘jalik mablag‘larining manbalarini hisobga oladigan schyotlar 

V) xo‘jalik mablag‘lari va jarayonlarini hisobga oladigan schyotlar 

S) Uzoq muddatli aktivlarni hisobga oladigan schyotlar 

D) Joriy aktivlarni hisobga oladigan schyotlar 

3. Analitik schyotlar deb nimaga aytiladi? 

A)  xo‘jalik  mablag‘lari,  mablag‘larning  manbalari  va  xo‘jalik  muomalalari 

to‘g‘risidagi ma’lumotlarni faqat pul o‘lchovida hisobga oladigan schyotlar 

V) xo‘jalik mablag‘lari va mablag‘larning manbalari to‘g‘risida to‘la tavsif beradigan 

va ularni pul, natura va mehnat o‘lchovida hisobga oladigan schyotlar 

S) xo‘jalik mablag‘lari, manbalar va xo‘jalik muomalalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni 

faqat natura o‘lchovida hisobga oladigan schyotlar 

D)  xo‘jalik  mablag‘lari,  mablag‘larning  manbalari  to‘g‘risidagi  ma’lumotlarni  hech 

qanday o‘lchovlarsiz hisobga oladigan schyotlar 

 

2.1-mashq. 20__ yil 1 aprel holatiga “Turon” agrofirmasida buxgalteriya hisobi 

ma’lumotlari bo‘yicha quyidagi schyotlarda qoldiq (saldo) lar mavjud:  

---

 

369 

 

Izoh:  Schyotlar  saldolari  berilgan  jadvaldagi  0-variantdagi  misoldan 

foydalangan holda o‘qituvchi  mavzuni  tushuntiradi. Qolgan  1-3  variantlar  bo‘yicha 

mos ravishda 1,2,3-“sindikat guruhlar” tomonidan bajariladi.  

 

Schyotlar 

shifri 

Schyotlarning nomi 

Summa, so‘m 

Variantlar 

0 

1 

2 

3 

0100 

Asosiy vositalarni hisobga oladigan schyotlar  

137 100  110 100 

146 600  117 140 

0200 

Asosiy vositalarning eskirishini hisobga oladigan 

schyotlar  

7 235 

26 150 

90 600 

67 730 

1010 

Xom-ashyo va materiallar  

11 500 

13 730 

16 380 

14 600 

1080 

Xo‘jalik jihozlari va inventarlar  

15 990 

29 200 

38 600 

25 880 

5000 

Kassadagi pul mablag‘larini hisobga oladigan 

schyotlar  

6330 

7500 

8620 

4580 

5100 

Hisob-kitob schyotidagi pul mablag‘larini hisobga 

oladigan schyotlar  

178900 

254030 

235900  223720 

6010 

Mol yetkazib beruvchilar va pudratchilarga 

to‘lanadigan schyotlar  

45000 

99900 

80980 

65260 

6810 

Qisqa muddatli bank kreditlari bo‘yicha hisob-

kitoblar  

35400 

40900 

35520 

21100 

6410 

Budjetga to‘lovlar bo‘yicha qarz 

12600 

13500 

12500 

12100 

6520 

Davlatning maqsadli fondlariga to‘lovlar  

12100 

13640 

10580 

12450 

6710 

Mehnat haqi bo‘yicha xodimlar bilan hisob-

kitoblar  

12600 

13890 

13000 

12500 

6990 

Turli kreditorlar bilan hisob-kitoblar  

2470 

4400 

4150 

2830 

8300 

Ustav kapitalini hisobga oladigan schyotlar  

141500 

186300 

185190  180410 

8700 

Taqsimlanmagan foyda 

15800 

15800 

13580 

11540 

 

1.  Синтетик  счётлар  схемасини  чизинг  ва  ҳисобот  даври  бошига  бошланғич  қолдиқ 

суммаларини ёзинг. Счётларни очишда счётлар шифри билан бирга уларнинг номларини ҳам 

тўлиқ ёзинг. Счётларни уларнинг рақамлари ўсиш тартибида жойлаштиринг.  

Актив ва пассив счётларни очиш тартиби: 

Актив счётлар учун 

 

Пассив счётлар учун 

№_______ (счёт шифри) 

 

№_______ (счёт шифри) 

Д-т            (счётлар номи)            К-т 

 

Д-т          (счётлар номи)           К-т 

С-до:  

 

 

 

С-до:  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Aprel oyida “Turon” agrofirmasida quyidagi xo‘jalik muomalalari ro‘y bergan:  

 

№ 

p/p 

Xo‘jalik muomalalari 

Summa, so‘m 

Variantlar  

0 

1 

2 

3 

    

1   Mol yetkazib beruvchilardan olingan materiallar 

kirim qilindi  

25000  51200  50100 

2000      

2   Sotib  olingan  materiallar  uchun  hisob-kitob 

schyotidan o‘tkazildi.  

12300  12350 

1450  13650      

3   Asosiy vositalarga eskirish hisoblandi.  

1350 

1250 

1350 

1450      

---

 

370 

 

4   Asosiy  ishlab  chiqarishdagi  ishchilarga  ish  haqi 

hisoblandi  

14500  14520  14500  13560      

5   Hisoblangan  ish  haqidan  daromad  solig‘i 

ushlandi 

1150 

1160 

1100 

1150      

6   Hisoblangan ish haqiga nisbatan yagona ijtimoiy 

to‘lov hisoblandi 

1020 

1050 

1000 

1050      

7   Ish  haqidan  hisoblangan  soliq  summalari 

o‘tkazildi 

10000  11200  10600  10500      

8   Hisob-kitob  schyotidan  ish  haqi  uchun  kassaga 

naqd pul olindi  

16000  14500  16300  15000      

9   Kassadan ish haqi berildi 

15200  14000  15600  14600      

10   Hisob-kitob 

schyotidan 

mol 

yetkazib 

beruvchilarga to‘landi  

39800  52000  25600  39700      

 

 

Talab qilinadi:  

1. Belgilangan shaklda xo‘jalik muomalalarini ro‘yxatga olish jurnalini tuzing va unga topshiriqlarni 

to‘lig‘icha  yozing.  Schyotlar  korrespondensiyasini  schyotlar  rejasiga  muvofiq  shifrlar  yordamida 

belgilang.  

2.  Sintetik  schyotlar  bo‘yicha  oborot  vedomostini  tuzishda  unda  schyotlarni  raqamlarining  o‘sib 

borish tartibida joylashtiring.  

 

Xo‘jalik muomalalarini ro‘yxatga olish daftari  

 

№ 

п/п 

Хўжалик муомалалари 

Сумма, 

сўм 

Счётлар алоқаси 

Д-т 

К-т 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Sintetik schyotlar bo‘yicha oborot vedomosti  

 

Счётлар 

шифри  

Счётлар номи  

Ҳисобот даври 

бошига 

Ҳисобот даври 

давомида  

Ҳисобот даври 

охирига  

Д-т 

К-т 

Д-т 

К-т 

Д-т 

К-т